Albayrak gebruikte haar optreden in het Haagse theater Diligentia onder meer om in bedekte termen vooruit te blikken naar de komende bezuinigingen op de rijksbegroting. ‘Nederland staat Europees in de top-3 met het bedrag dat aan gesubsidieerde rechtsbijstand wordt besteed, samen met Noorwegen en Engeland. Dat valt niet alleen mij op, maar ook de minister van Financiën.’
Hoewel Albayrak zei dat ‘de rechtsstaat niet zuinig mag zijn met het recht op recht’, verwacht ze ook dat het beroep op gefinancierde rechtshulp door de crisis zal toenemen, ‘en dat kan gaan wringen’. De staatssecretaris noemde een paar richtingen waarin volgens haar naar besparingen kan worden gezocht. ‘Denk bijvoorbeeld aan veelvoorkomende consumentenklachten. Moeten we in dat soort gevallen altijd kiezen voor een toevoeging voor een advocaat die voor één cliënt gaat werken, of gaan we die klachten nu eens bundelen en collectief aanpakken?’ Een andere mogelijkheid ziet de staatssecretaris in de introductie van een huisartsenmodel voor de gefinancierde rechtshulp. ‘De huisarts stelt een eerste diagnose en verhelpt eenvoudige klachten. Daarmee voorkomt hij dat mensen bij dure specialisten terecht-komen. Dit soort oplossingen heb ik voor ogen als ik denk wat er beter zou kunnen bij juridische problemen.’ Ook in juridische dienstverlening via internet ziet Albayrak mogelijkheden om zaken bij de rechter vandaan te houden. ‘We staan nog maar aan het begin.’
Vrije advocatenkeuze
AR-lid Louise van der Veen reageerde afhoudend op de suggestie van Albayrak om het systeem van gefinancierde rechtsbijstand te modelleren naar de medische praktijk. ‘Een triage-functie voor het Juridisch Loket kan nuttig zijn, maar het moet niet de toegang tot de rechtshulp belemmeren. We zien niet veel in een verplichte gang via het Juridisch Loket. Mensen moeten vrije toegang tot een advocaat kunnen houden en vrij kunnen kiezen voor een advocaat die bij hen en hun probleem past.’ Het huisartsenmodel is volgens Van der Veen ook in beeld geweest tijdens de eerdere bezuinigingsronde op de gefinancierde rechtshulp, maar toen van tafel verdwenen. ‘Het lijkt erop dat het nu weer terugkomt.’
In het algemeen vindt Van der Veen dat het Juridisch Loket en de advocatuur elkaar nu goed aanvullen. ‘Er worden op dit moment weinig zaken doorverwezen door het Juridisch Loket. Van de 400.000 toevoegingen op jaarbasis komen er tussen de 40.000 en 50.000 binnen via het Juridisch Loket. Blijkbaar trekken de loketten dus de klanten die ze moeten hebben en dat is prima. Wij zien heel erg het belang van een eerstelijns informatievoorziening die mensen uit de advocatuur weghoudt als een advocaat niet nodig is. Volgens mij zitten we niet in elkaars vaarwater. Advocatenkantoren verwijzen volgens mij geregeld zaken door naar het Juridisch Loket.’
Overheid mede schuldig
Nadat staatssecretaris Albayrak was vertrokken, kreeg de overheid er tijdens het symposium flink van langs. Met doorgeschoten, detaillistische regelgeving is de overheid zelf verantwoordelijk voor veel procedures, betoogden verschillende sprekers. Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer: ‘De wetgever wil steeds alles tot in het uiterste regelen. Een voorbeeld dat wij bijvoorbeeld vaak zien op het terrein van de sociale zekerheid: terugvorderingsbrieven van het UWV. Niemand kan in redelijkheid uitleggen waarom dat bedrag in die brief staat, de computer spuugt het uit en dus is het zo. Inmiddels hebben we de afspraak met het UWV dat ze in elk geval even voorrekenen waar zo’n bedrag vandaan komt.’
Paul Schnabel, directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau, ziet de hervorming van de AOW als een nieuw risico op een woud van procedures. ‘De AOW is altijd een heel eenvoudige regeling geweest: gaat in op 65 jaar en je moet vijftig jaar in Nederland hebben geleefd. Op het moment dat er wordt gesproken over optrekken van de leeftijd naar 67 en over zware beroepen, weet ik dat we óf straks allemaal een zwaar beroep hebben, óf dat we verzanden in eindeloos procederen. Je weet dat je een eenvoudig systeem aan het corrumperen bent uit politieke overwegingen en je voelt dat het de verkeerde weg is. Maar het gaat wel gebeuren.’
Lars Kuipers