Wat kan het nieuwe regeer-akkoord betekenen voor de advocatuur? ‘We creëren telkens iets nieuws, zonder ons te bekommeren om de goede toepassing van wat we al hadden.’
Weinig creatief, somber over de bestaande rechtspraak, en te veel gericht op repressie. Zo omschrijft advocaat Jan Leliveld, en lid van de Algemene Raad van de Orde van Advocaten, de veiligheidsparagraaf in het nieuwe regeerakkoord.
‘De hele paragraaf wekt de indruk dat het met al die maatregelen veiliger zal worden in Nederland. We hebben straks ook als een van de weinige landen ter wereld geen eigen ministerie van Justitie. Eerst leek de term justitie zelfs helemaal verloren te raken. Veiligheid boven alles. Het lijkt me een slecht signaal – en dan druk ik me voorzichtig uit.’
Volgens Leliveld bezondigt het kabinet zich aan ‘symboolpolitiek’. ‘Neem die minimumstraffen. Daarmee wordt de indruk gewekt dat strafzaken allemaal met elkaar te vergelijken zijn, terwijl strafrecht niet zwart-wit is: je treft er allerlei soorten grijs aan.’
Leliveld hekelt de ‘hijgerige vernieuwdrift’ in het akkoord. ‘Over risicojongeren lees ik dat ze “waar mogelijk” met snelrecht berecht zullen worden. Nog meer snelrecht, vernieuwing, zo begrijp ik, maar snelrecht bestaat al. Door de manier waarop het nu is vastgelegd in het akkoord, ligt de nadruk geheel op snelheid – en niet op rechtsbescherming en ook niet op de randvoorwaarden die nodig zijn om een dergelijke maatregel in de praktijk goed vorm te geven. En dan heb ik het nog niet over de vraag of de inspanningen niet juist gericht zouden moeten zijn op het buiten het strafrecht houden van jongeren. Het is heel Nederlands: we creëren telkens iets nieuws, zonder ons te bekommeren om de goede toepassing van iets wat we al bedacht hadden. Zorg nou eerst eens dat werkt wat er al is.’
Met de grote nadruk op veiligheid wordt volgens Leliveld bovendien het beeld geschapen dat de rechtspraak in Nederland niet deugt. ‘Heel kwalijk. Natuurlijk, er zijn problemen, en die moeten hard worden aangepakt. Maar waarom lees ik bijvoorbeeld helemaal niets over rechtsbescherming? Daarmee zou het kabinet ambitie uitstralen – en niet alleen repressie.’
Heilig geloof
Volgens advocaat Stijn Franken is het regeerakkoord daarmee ook ouderwets. ‘Het gaat uit van de gedachte dat met strafrecht allerlei problemen in de samenleving opgelost kunnen worden. Ja, dat heilige geloof in de maakbaarheid van de samenleving verbaast me echt, want ik dacht dat het ondertussen wel duidelijk was dat je met strafrecht de samenleving niet kunt máken.’ Het akkoord is volgens Franken ook gebaseerd op een aantal hardnekkige misverstanden. ‘In de politiek denkt men blijkbaar dat we in Nederland licht straffen, terwijl Nederland in de top staat van het lijstje met de meeste gedetineerden per honderdduizend inwoners. Ook het aantal levenslange gevangenisstraffen is de laatste vijftien jaar gestegen. Als rechters dan ook nog eens worden verplicht om minimumstraffen op te leggen, dan is dat volgens mij juist géén symboolpolitiek.’
Franken benadrukt dat er ‘niets mis is met oor hebben voor geluiden uit de samenleving’. ‘Maar dan zou het wel helpen als er geluisterd wordt naar feiten, en niet naar veronderstellingen en vooroordelen. Strafrecht heeft grote, ingrijpende gevolgen. Het geeft de mogelijkheid tot straffen, maar daarbij mag het recht niet uit het oog worden verloren. En dat tweede deel van het woord “strafrecht” lijkt in dit akkoord echt een beetje ondergesneeuwd.’
‘Zo’n vaart loopt het niet’
Loes Vellenga, voorzitter van de Vereniging Asieladvocaten, maakt zich ook zorgen over de voorgenomen maatregelen op het gebied van immigratie, integratie en asiel. ‘Het ziet er verschrikkelijk uit allemaal. Toch denk ik dat het zo’n vaart niet zal lopen. Men zegt dat men gaat inzetten op allerlei maatregelen, maar voor het zover is zal eerst Europese wetgeving moeten veranderen. De leeftijd voor buitenlandse partners gaat in het akkoord bijvoorbeeld omhoog naar vierentwintig jaar, en zo’n buitenlandse partner zou honderdtwintig procent van het minimumloon moeten gaan verdienen. Dat is niet vol te houden zonder aanpassing van de regelgeving.’
Voor asieladvocaten verandert er veel als de voorgenomen maatregelen in beleid worden omgezet, zegt Vellenga. ‘Het akkoord gaat uit van een no cure, no fee in vervolgprocedures. Bij een tweede aanvraag is geen sprake meer van rechtshulp; cliënten zullen die procedure zelf moeten gaan betalen. Een asieladvocaat kijkt natuurlijk al heel kritisch naar de kans van slagen van een procedure, maar die blik zal nóg kritischer worden.’ Of het allemaal zover gaat komen? Vellenga betwijfelt het.
‘Ik moet nog maar eens zien of het kabinet er lang genoeg zit om alle voorgenomen maatregelen ook daadwerkelijk uit te voeren. Maar als bijvoorbeeld eenmaal is ingevoerd dat asielzoekers hun tweede zaak zelf moeten gaan betalen – wat ze dus niet kunnen – dan zal het heel moeilijk worden om dat in de toekomst weer terug te draaien. Het zal immers gezien worden als een besparing. En daar maak ik me zorgen over.’
Patrick Pouw, journalist