Effect advocaat bij politieverhoor onderzocht
De aanwezigheid van de advocaat bij het politieverhoor bevordert niet direct het proces van waarheidsvinding. Maar in ieder geval wel de kwaliteit van het proces-verbaal, zo blijkt uit onderzoek van het WODC.
Verdachten die vóór het politieverhoor een advocaat te spreken krijgen doen vaker een beroep op hun zwijgrecht (nu in één op de drie verhoren) en de verdachte bekent minder (13%). Zwijgende verdachten worden sterker onder druk gezet tijdens het verhoor. Zit de advocaat bíj dat verhoor, dan is de politie minder geneigd ‘intimiderende ondervragingstechnieken’ te gebruiken. Dat zijn enkele conclusies uit het rapport ‘Raadsman bij politieverhoor,’ dat vandaag door het WODC wordt gepresenteerd. Het rapport evalueert het gelijknamige experiment dat, naar aanleiding van de Schiedammer Parkmoord, in de zomer van 2008 plaatsvond in de politieregio’s Amsterdam-Amstelland en Rotterdam-Rijnmond. Doel van het experiment was om te bezien of de aanwezigheid van de raadsman de transparantie en verifieerbaarheid van het verhoor kon bevorderen, en of daarmee ongeoorloofde pressie op de verdachte, leidend tot een valse bekentenis, kon worden voorkomen. Het rapport werd in opdracht van het WODC geschreven door Lonneke Stevens, universitair docent straf(proces)recht aan de VU, en criminoloog Willem-Jan Verhoeven van de Erasmus Universiteit.
Nooit eerder kregen Nederlandse onderzoekers zo’n ruimhartig kijkje in de keuken van de politie (advocaten trouwens ook niet). Stevens en Verhoeven woonden in totaal 168 verhoren met 94 verdachten in 70 zaken bij. Zij signaleerden vier verschillende pressiemethodes die door de politie kunnen worden gebruikt: sympathiseren, confronteren, manipuleren, en intimideren. Law&Order-achtige toestanden, zoals het doen van beloftes, sterk manipuleren, of fysieke intimidatie, zijn vrijwel niet aangetroffen, zegt Stevens. ‘Intimidatie klinkt heel heftig, alsof een politieman gebogen over iemand staat te schreeuwen. Maar het gaat veel subtieler, door in te spelen op het schuldgevoel of het geweten. ‘Wat moeten we tegen je moeder zeggen? Ze heeft zoveel vragen! Maar jij beantwoordt ze niet! Kun je je voorstellen hoe frustrerend dat is?’’’
Toefje op de taart
Advocaten denken dat het er tijdens verhoren waar de advocaat bij zit aanmerkelijk rustiger aan toegaat. Ook een geïnterviewde verhoorder zegt: ‘Je denkt wel vaker na over waar de grens ligt, over wanneer je te ver gaat.’ Maar advocaten mochten zich tijdens het verhoor volgens het afgesproken protocol niet actief opstellen en alleen ingrijpen als ze meenden dat het pressieverbod, hoe vaag ook, werd overtreden. Ook sjoemelen werd niet getolereerd: zo werd een advocaat die tijdens een verhoor suggestief met zijn koffiekopje zat te rammelen op de vingers getikt. De enkele keer dat een advocaat wél ingreep was, althans voor het verloop van het verhoor, contraproductief, zegt Verhoeven. ‘Het verhoor is in die gevallen ook beëindigd. Vanuit advocaat en verdachte bezien is dat misschien een succes, maar je kunt erover discussiëren of het het strafproces ten goede komt. Het verhoor als middel tot waarheidsvinding wordt ermee gefrustreerd. Terwijl een actievere rol van de advocaat dat proces niet per se hoeft te schaden.’
Stevens beaamt: ‘Als de advocaat beter geïnformeerd is, en een strategie kan ontwikkelen, zal hij de cliënt misschien eerder aanraden om wél mee te werken, in plaats van voor de zekerheid te zeggen: hou je mond maar.’
Mocht het ooit tot zo’n actievere rol komen, dan wordt de rol van het verhoor in het proces onherroepelijk herijkt, denkt Stevens. ‘Een betrouwbare bekentenis is het ‘toefje op de taart’ van de bewijsvoering. Maar het inzicht dat je een bekentenis altijd zou moeten toetsen, is de laatste jaren gegroeid, ook bij de politie. Men probeert nu zo veel mogelijk informatie uit die verdachte te halen. Je zou ook kunnen zeggen: we rechercheren wat langer door, zodat we meer informatie uit andere bronnen halen.’
Het is de vraag of de raadsman als gevolg van zijn beperkte rol tijdens het verhoor méér bereikt dan al door het Salduz-consult wordt bewerkstelligd. Wel kan de advocaat invloed uitoefenen op de kwaliteit van het proces verbaal. Immers, zoveel politiemensen, zoveel verschillende verbalen. Verhoeven: ‘Wat er werkelijk is voorgevallen tijdens het verhoor kan door politie en advocaat heel verschillend worden geïnterpreteerd. Als de advocaat het verhoor bijwoont kan hij controleren of het verbaal die werkelijkheid accuraat beschrijft.’
Tatiana Scheltema, journalist