Vrije advocaatkeuze bij rechtsbijstandsverzekering
Veel verzekeraars beperken de vrije advocaatkeuze tot het gebied van het procesmonopolie van advocaten, of ze beperken de keuze na een voor verzekerde gunstige beslissing. Leendert de Jong legt uit waarom dit in strijd is met de wet.
Rechtsbijstandsverzekeraars zijn verplicht verzekerden de vrije advocaatkeuze te bieden als een procedure bij de kantonrechter of bestuursrechter wordt gestart. Dit is geregeld in de Europese richtlijn 87/344/EEG en het daarop gebaseerde art. 4:67 Wet op het financieel toezicht. De verzekerde heeft wettelijk aanspraak op kosteloze bijstand van een advocaat naar vrije keuze zodra een gerechtelijke of administratieve procedure wordt gevoerd, dus ook buiten het procesmonopolie van de advocatuur, zoals bij de kantonrechter of bestuursrechter.
Blijkens de memorie van antwoord (TK 1988-1989, 21 076, nr. 6, p. 6) ontstaat de vrije advocaatkeuze zodra de verzekeraar iemand verzoekt juridische bijstand te verlenen in een procedure, waarbij niet ter zake doet of deze bijstandsverlener in loondienst aan de verzekeraar is verbonden dan wel onafhankelijk van die verzekeraar praktijk voert. Zodra bijvoorbeeld een procedure bij de kantonrechter wordt gevoerd, ontstaat het recht op vrije advocaatkeuze. De minister formuleert dit aldus (p. 6 MvA):
‘dat een verzekerde vrije advocatenkeuze heeft zodra een advocaat of andere deskundige gevraagd wordt de belangen van de verzekerde in een gerechtelijke of administratieve procedure te verdedigen, te vertegenwoordigen of te behartigen. Het tijdstip van inschakeling van een advocaat of een andere deskundige is ter beoordeling van de verzekeraar. Wordt hiertoe besloten dan is de keuze aan de verzekerde om een van de verzekeraar onafhankelijke advocaat c.q. deskundige of een deskundige in dienst van de verzekeraar aan te wijzen. […] De vrije keuze is aan de orde wanneer een gerechtelijke of administratieve procedure wordt ingesteld. Bij sommige van deze procedures zijn alleen advocaten rechtens bevoegd en bij andere is dat in beginsel iedereen. De vrije keuze is derhalve niet alleen aan de orde bij procedures die specifieke beperkingen opleggen aan de personen die hierin een cliënt vertegenwoordigen.’
Weliswaar bepaalt de verzekeraar het moment waarop een procedure zal worden gevoerd, maar zodra een procedure wordt ingesteld, bepaalt de verzekerde wie voor hem in die procedure als raadsman optreedt, hetzij een (deskundige) jurist in loondienst van de verzekeraar, dan wel een (deskundige) externe derde, hetzij een externe advocaat.
Met zoveel woorden bevestigt de minister dat ter zake van het honorarium van deze advocaat geen kosten bij de verzekerde in rekening mogen worden gebracht noch beperkingen aan het uurtarief van de advocaat mogen worden gesteld (behoudens de aanvaardbaarheid van een totaal kostenmaximum).
Europees bevestigd
De meeste polisvoorwaarden bevatten in de praktijk bepalingen waardoor deze vrije keuze van raadsman wordt ingeperkt. Zo wordt deze keuze bijvoorbeeld enkel verleend in het geval een procedure wordt gevoerd waarvoor het procesmonopolie van advocaten geldt.
Het fundamentele recht op vrije advocaatkeuze in een gerechtelijke of administratieve procedure is recent bevestigd door het Europese Hof van Justitie (10 september 2009, zaaknr. C-199/08, Eschig/UNIQA Sachversicherung AG). Toegespitst op de beperkende polisvoorwaarde inzake massaschadeclaims onderschrijft het hof de algemene garantie op vrije advocaatkeuze: ‘Artikel 4, lid 1, sub a, van de richtlijn heeft een algemene strekking en voorziet in een bijzondere garantie voor rechtsbijstandsverzekerden. Een op de financiële belangen van de verzekeraars gebaseerde beperking is dus ontoelaatbaar.’
Weliswaar bepaalt de verzekeraar het moment waarop een procedure zal worden gevoerd, de verzekerde kan indien hij de tijd inmiddels rijp acht een beroep doen op de geschillenregeling. Deze geschillenregeling is eveneens op de Europese richtlijn 87/344 gebaseerd en in de Wft opgenomen. Volgens de minister (memorie van toelichting, 21 076, nr. 3) dient het bindend advies in beginsel te worden verzocht aan een advocaat naar vrije keuze van de verzekerde, welke advocaat de zaak vervolgens ook in behandeling mag nemen indien hij het standpunt van de verzekerde volgt. De minister formuleert dit aldus (p. 7):
‘Indien de verzekerde het oneens is met de aanpak van zijn zaak door de verzekeraar of diens zienswijze over de kans van slagen, kan hij de verzekeraar verzoeken het probleem voor te leggen aan een door hemzelf te kiezen advocaat, die daarover een bindend advies uitbrengt. Indien de advocaat de zienswijze van verzekerde deelt, kan hij de behandeling van de zaak voortzetten op kosten van de verzekeraar.’
Volgens de richtlijn en de Wft dient de verzekeraar de verzekerde telkens te wijzen op diens recht op een bindend advies als een verschil van mening bestaat over de regeling van het geschil tussen de verzekerde en diens wederpartij.
Wijzen op vrije keuze en honorariumafspraken
Sinds de invoering van de Wft (destijds de Wet toezicht verzekeringsbedrijf) zijn veel polisvoorwaarden op het punt van de geschillenregeling aangescherpt. Zo beperken zij soms de vrije advocaatkeuze of het aantal keer dat een beroep op de geschillenregeling wordt ingewilligd, of zij beperken de vrije advocaatkeuze na een voor verzekerde gunstige beslissing. Mijns inziens zijn deze beperkingen in strijd met de wet.
Gelet op de van advocaten vereiste transparantie, waaronder het beginsel van informed consent (zie ook Rechtbank Den Haag 4 december 2008, LJN: BG9270), dunkt mij de advocaat te betamen om de cliënt op diens vrije advocaatkeuze te wijzen, indien die cliënt door een rechtsbijstandsverzekeraar naar de advocaat is verwezen. Hij moet de cliënt daarbij tevens wijzen op de vaste honorariumafspraken die de advocaat met de verzekeraar heeft.
Art. 4:67 Wft (Wet op het financieel toezicht)
Een rechtsbijstandverzekeraar draagt er zorg voor dat in de overeenkomst inzake de rechtsbijstanddekking uitdrukkelijk wordt bepaald dat het de verzekerde vrij staat een advocaat of een andere rechtens bevoegde deskundige te kiezen indien: ‘a een advocaat of andere rechtens bevoegde deskundige wordt verzocht de belangen van de verzekerde in een gerechtelijke of administratieve procedure te verdedigen, te vertegenwoordigen of te behartigen […]’
Leendert de Jong, advocaat te Purmerend