Sinds 1 maart loopt in Utrecht de pilot ZSM: een lik-op-stuk afdoening in eenvoudige strafzaken door het OM op het politiebureau. De verdachte is binnen zes uur uit en thuis. Bij Utrechtse advocaten roept deze ‘wasstraat’ vragen op.
Zaken als winkeldiefstal, vernieling, belediging of bedreiging – alleen in de regio Utrecht zijn dat er al duizenden per jaar. Naar schatting een derde tot de helft ervan zal voor een ZSM-afdoening in aanmerking komen (schatting op basis van ervaringen in de eerste week van de pilot).
ZSM ging van start op het Utrechtse politiebureau Paardenveld, omdat daar ook al de pilot ‘raadsman op het politiebureau’ loopt, zegt Johan Bac, plaatsvervangend hoofdofficier van justitie in Utrecht-Lelystad en landelijk projectleider ZSM, tijdens een voorlichtingsbijeenkomst voor piketadvocaten bij CSM Derks Star Busmann in Utrecht. In de loop van het jaar zullen ZSM-projecten ook in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, en de regio Den Bosch-Eindhoven worden opgezet.
ZSM staat voor ‘zo simpel/snel/slim/samen als mogelijk’. Maar het OM wil nadrukkelijk géén taak- en geldstraffenfabriek zijn waar aan de lopende band allerlei zaken worden afgedaan, benadrukt Bac. ‘We streven naar versnelling van de procedure. Nu is het een volgtijdelijk proces, waarbij iedereen op elkaar zit te wachten. Met ZSM kun je veel meer tegelijk doen.’
Alle zaken die binnenkomen worden gemeld bij de zogeheten selectietafel. Daar bepaalt een officier van justitie samen met een hulpofficier of een zaak geschikt is voor ZSM. Geschikt is een zaak waarbij ‘de verdachte niet al te ingewikkeld is, en waarbij ook de schade niet al te ingewikkeld is,’ aldus Bac.
Eenmaal geselecteerd gaat de zaak naar de afdoeningstafel, waar ook andere partijen, zoals reclassering, de Raad voor de Kinderbescherming, en het slachtoffer informatie kunnen inbrengen. Vervolgens doet de officier de verdachte een voorstel. Dat kan een geldboete of een taakstraf zijn, maar er kunnen ook afspraken met derde partijen worden gemaakt. Ook kan de officier besluiten de zaak voorwaardelijk te seponeren, zoals in de eerste week gebeurde bij een vrouw die was opgepakt op verdenking van huiselijk geweld. Bac: ‘Er bleek sprake van dominante psychische en financiële problematiek. Hulpverlening had op dat moment meer zin dan strafrechtelijke vervolging, waarbij je tien maanden later vanuit een papieren dossier nog eens kijkt wat er is gebeurd.’
Manier van vragen
Aan de afdoeningstafel komt mogelijk ook de advocaat in beeld. Mogelijk, omdat de verdachte dan al afstand gedaan kan hebben van zijn recht op bijstand door een raadsman, al dan niet ingegeven door het al vaker door Utrechtse advocaten gesignaleerde ‘ontmoedigingsbeleid’ van de politie om gebruik te maken van het Salduz-consult. Volgens Bac echter biedt de aanwezigheid van de officier genoeg waarborgen voor een fatsoenlijk proces, en wordt de verdachte standaard de mogelijkheid tot rechtsbijstand door een advocaat aangeboden.
De Utrechtse advocaten zetten daar vraagtekens bij. ‘U kijkt toch op een andere manier naar zo’n zaak,’ zegt advocaat Nienke Sprengers tegen de hoofdofficier. ‘Wij merken bij het Salduz-consult dat het nogal afhangt van de manier waarop je het vraagt, of iemand daar gebruik van maakt. Kun je er niet beter gewoon altíjd een advocaat bijzetten? Dat biedt een betere waarborg voor die gevallen die anders worden afgedaan zonder dat er ooit een advocaat bij is geweest.’
Binnen het korte tijdsbestek van de procedure valt bovendien nauwelijks vast te stellen of de verdachte wel bij zijn volle verstand afstand deed van dat recht, zegt later ook advocaat Tom van de Laar. ‘Het formulier dat daar nu voor gebruikt wordt voldoet niet. Verdachten krijgen weinig tijd zich aan de emotionele druk op het politiebureau te onttrekken. Dat botst volgens het EHRM met de zorgplicht van de advocaat.’
Maar Bac laat zich niet snel uit het veld slaan. ‘Komt u vooral kijken, en zie hoe het gaat. Vorm uw eigen oordeel. Als u vindt dat de politie en het OM zaken te snel door de wasstraat heen jagen, moeten we daarover praten.’
Verzet en vergoeding
Verdachten die geen gevolg geven aan de afspraken komen automatisch bij de rechter. In de toekomst zal een strafbeschikking afgegeven worden. Een verdachte die zich bedenkt kan binnen twee weken verzet aantekenen, hij moet dat zélf doen. Van de ZSM-zitting wordt proces-verbaal opgemaakt, dat in dat geval net als andere stukken uit de verhoorfase wordt toegevoegd aan het (summiere) dossier.
De Raad voor de Rechtsbijstand meldt dat advocaten die speciaal voor een ZSM-zitting worden opgeroepen, voorlopig een eenvoudig declaratieformulier moeten invullen.
Tatiana Scheltema, journalist