Een opvallend boek, Yoga in je toga van Christ’l Dullaert, zowel van buiten (enigszins) als van binnen (veel meer). Het binnenwerk lijkt meer op een tijdschrift als Happinez, dan op een ouderwets boek gericht op serieuze, intellectuele lezers. Dat is geen toeval, want Christ’l Dullaert brengt meteen in de praktijk wat ze schrijft. Het boek doet – juist door de vormgeving en de kleur van het binnenwerk – een beroep op die ‘rechterhersenhelft’: de kant van emoties, empathie en creativiteit. Haar boodschap is dat de advocatuur flexibel moet worden, en steeds meer werkend vanuit die rechterhersenhelft: er is – zo schrijft ze – minder behoefte aan nog meer geleerdheid en analytisch vermogen (de linkerhersenhelft), dan aan creativiteit, empathisch vermogen en innovatie. De advocaat moet vooral ‘(v)aardig’ worden, meent Dullaert.
Open mind
Het is een uitstekend boek over de (naaste) toekomst van de advocatuur en verplichte kost voor alle managing partners van advocatenkantoren en eigenlijk ook voor de rest van de advocaten. Veel tijd hoeft het lezen niet te kosten, het zijn zo’n honderd pagina’s met veel plaatjes, samenvattingen en overzichten. En in dat overzichtelijk bestek biedt het boek een helder overzicht van ontwikkelingen die aan de gang zijn en die nog op ons afkomen, en suggesties en tips om daar als advocaat mee om te gaan.
Bezwaren? Die zijn er ook, maar die zijn marginaal: de titel en de vormgeving vragen een ‘open mind’ en de inhoud is soms wat tweedimensionaal, zodat je behoefte krijgt aan iets meer. Maar dan zou het weer veel dikker en minder toegankelijk zijn geworden.
Veranderingen
Christ’l Dullaert gaat in op de trend dat veranderingen steeds sneller gaan. Het eerste mobiele netwerk in Nederland is van 1995, Google bestaat sinds 1998: inmiddels zijn beide niet meer weg te denken. De wereld is – zo realiseer je je als je dat leest – in eeuwen niet zoveel veranderd als de laatste 25 jaar. En dat is, zo schrijft Dullaert, nog maar het begin.
Tevens belicht ze een aantal maatschappelijke trends, daarbij puttend uit de wijsheid van een drietal futurologen/trendwatchers (Ray, Bakas en Pink). Hier komt de ontwikkeling van een nieuw soort consument, een spirituele revival, een nieuwe manier van werk organiseren (het ‘Hollywoodmodel’), het verlangen naar fair leiderschap en de verschuiving van het beroep op de hersenen (van links naar rechts) aan de orde. Ze schrijft dat de recessie niet een ‘dip’ is waarna alles weer gewoon verder gaat, maar dat het een katalysator was voor veranderingen die er toch al aankwamen.
Ivoren toren
In hoofdstuk 3 komen de implicaties van die veranderingen voor de advocatuur aan de orde. Mede aan de hand van voorspellingen van Susskind over ICT-ontwikkelingen beschrijft ze de veranderingen die daardoor ontstaan. Zo is er steeds meer juridische informatie online beschikbaar. Dankzij het internet gaan cliënten in toenemende mate voorbereid naar hun advocaat. Die heeft dus meer specialistische kennis nodig en bovendien het vermogen om niet vanuit een ivoren toren te communiceren, maar in dialoog met de cliënt.
Dullaert beschrijft ook de noodzaak om ‘andere’ competenties, zoals empathie, meer aandacht te geven dan in het verleden. Ze beschrijft de ontwikkeling van de advocatuur als een seller’s market naar een buyer’s market: steeds meer bepaalt niet de advocaat de ontwikkelingen, maar de cliënt. En ze beschrijft de omslag van werkcultuur van de nieuwe generatie advocaten: het evenwicht van work-life verschuift steeds meer naar life.
In het laatste hoofdstuk komen praktische tips aan bod: hoe ga je als advocatenkantoor nu om met al die veranderingen? Hoe zorg je dat je over vijf jaar niet hopeloos achter de feiten aan loopt? Zo beschrijft ze het belang van ‘LSD’: luisteren, samenvatten en doorvragen. De meeste advocaten zijn beter in ‘zenden’ dan in ‘ontvangen’ en de nieuwe cliënt neemt daar geen genoegen meer mee.
Kortom: een goed boek, dat aanzet tot nadenken. Christ’l Dullaert schrijft gemakkelijk en to the point. Dat nodigt uit tot meer: zoals gezegd zou het wat mij betreft soms wel iets meer gelaagd mogen zijn: soms zijn de ontwikkelingen mij wat te eenvoudig voorgesteld. Zo wordt bijvoorbeeld gesuggereerd dat in de financiële wereld de recessie heeft geleid tot ethischer gedrag, maar daar valt wel het een en ander op af te dingen.
Tot slot de titel van het boek: In Amerika is het een bekende combinatie (wie op yoga + toga googelt, krijgt zo’n 1,5 miljoen hits), maar in Nederland creëert het een extra drempel. En dat is jammer, het boek verdient een grote kring van lezers.
Dolph Stuyling de Lange, Langhof advies voor advocaten en professionals