Ze is pas 38, en in sommige ogen een lichtgewicht voor de zware post van Speciaal Rapporteur aan de VN Mensenrechtenraad over de onafhankelijkheid van rechters en advocaten. Ze verhult haar onervarenheid niet, maar put er juist kracht uit, zegt de Braziliaanse Gabriela Knaul.
Torenhoge roze naaldhakken, gladgestreken blouses en een ring met een immense goudtopaas vallen op in de [zelden door uiterlijkheden gedreven] wereld van mensenrechtenjuristen. ‘Ach, nog altijd minder dan in de gevangenissen in Brazilië,’ gniffelt Gabriela Knaul. ‘Waarom zou je je vrouwelijkheid verhullen? Ik denk juist dat je ermee bijdraagt aan een cultuur waarin mensenrechten gedijen.’
Knaul is in Nederland ter gelegenheid van het jubileum van Advocaten voor Advocaten. Voordat ze in 2009 werd benoemd tot rapporteur was Gabriela Knaul tien jaar lang rechter. Tijdens haar rechterschap initieerde ze een project ter verbetering van de mensenrechtensituatie in Braziliaanse gevangenissen. Voor de Braziliaanse Raad voor de Rechtspraak werkte ze aan verhoging van de kwaliteit van de rechtspraak, door de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechters te benadrukken.
Haar beide voorgangers waren mannen, zegt ze, èn advocaten. ‘Misschien wilden ze nu een rechter op deze positie, en is overwogen om het mandaat een nieuwe invulling te geven, door ook het vrouwelijke perspectief erin te betrekken — onze gevoeligheid. Mijn huidige rapport gaat over ‘gender en de organisatie van het justitiële apparaat’: hoe een vrouwelijk perspectief kan bijdragen aan de verbetering van mensenrechten. En niet alleen vanuit het perspectief van vrouwelijke slachtoffers of getuigen, maar ook van rechters, advocaten, activisten. Gender-gelijkheid in de gerechten en in de juridische beroepen is belangrijk; het helpt ons om betere oplossingen te vinden.’
De functie van speciale rapporteur aan de VN Mensenrechtenraad werd in 1994 ingesteld omdat de onafhankelijkheid van juridische systemen in steeds meer landen onder druk stond. De aanstelling geldt voor drie jaar, en is onbezoldigd. Knaul wordt doorbetaald door de Braziliaanse rechterlijke macht. In de afgelopen twee jaar rapporteerde ze over de juridische systemen van Mexico, Colombia en Mozambique, en schreef daarnaast een aantal thematische studies.
Om te rapporteren over een land moet ze door dat land worden uitgenodigd. Landen met zwakke instituties staan niet in de rij. ‘De politieke wil moet er zijn,’ beaamt ze, ‘daar kom je niet onderuit. Maar overheden zien het belang van duurzame verankering van mensenrechten in de maatschappij vaker in. Overheden die alleen voor zichzelf regeren zijn niet meer van deze tijd.’
Tatiana Scheltema, journalist