Spaanse advocaten die mishandeling van hun cliënten melden, worden tegenwoordig zelf vervolgd. Aanleiding voor een congres van de Coordinadora para la Prevención de Tortura waar de auteur, coördinator bij Avocats Européens Démocrates, vorige maand de bezoekers toesprak.
Dat de mensenrechtensituatie in Spaanse gevangenissen voor verbetering vatbaar is, is bekend. Bekende professoren, zoals Theo van Boven, onderzochten als speciale VN-rapporteurs in hoeverre marteling en mishandeling nog steeds plaatsvinden. Het Europese Hof van de Rechten van de Mens heeft met diverse uitspraken aandacht aan de situatie besteed. In 2009 publiceerde Amnesty International het rapport Spain: out of the shadows – time to end incommunicado detention en bekritiseerde Human Rights Watch het gebruik van geheime gevangenissen. En ook de Europese Commissie voor de preventie van marteling was na bezoeken aan Spaanse detentiecentra ontstemd.
De kritiek richt zich vooral op de nog steeds voorkomende situaties van marteling op politiebureaus en op het bestaan en gebruik van geheime instructies; die laatste zorgen ervoor dat advocaten en verdachte(n) in de eerste dagen of weken na de aanhouding geen inhoudelijke informatie over het onderzoek krijgen, terwijl de overheid het publiek via de media wel informeert. De Spaanse overheid is zich echter van geen kwaad bewust. Immers, in de strijd tegen het terrorisme zijn naar haar mening ruimere bevoegdheden en krachtige optreden van politie en justitie nodig en gerechtvaardigd. Ook uitte zij stevige kritiek op de onderzoeksmethoden van de VN-rapporteurs, waarbij persoonlijke aanvallen niet ontbraken. Maar daar bleef het niet bij.
Het afgelopen jaar heeft de Commissie Défense de la Défense van Avocats Européens Démocrates (AED) diverse Spaanse collega’s bijgestaan, die werden geïntimideerd, vervolgd en zelfs gearresteerd vanwege het behandelen van politiek gevoelige zaken. Zij lopen dit risico omdat zij rapportages over marteling van hun cliënten naar buiten brengen. Ook worden advocaten die mensen bijstaan die aan de terreurorganisatie ETA worden gelinkt soms zelf onder vuur genomen. En staat men meerdere van zulke verdachten bij, dan riskeert men beschuldigd te worden van deelnemen aan een gewapende bende, het hebben van contacten daarmee of het ‘glorificeren van verboden organisaties of gewapende bendes’.
Zelf probeer ik, als coördinator van de Commissie Défense de la Défense, al twee jaar de gedetineerde collega Miriam Campos Alonso te bezoeken. In januari mislukte een tweede poging. Hoewel ik van tevoren diverse faxen heb gestuurd aan de directie, zowel in het Spaans als in het Engels, weigerde de gevangenisdirecteur mij toch een bezoek op grond van ‘orders uit Madrid’. Intussen heeft de door mij ingediende klacht opgeleverd dat mijn derde poging, op gezag van de nationale rechtbank in Madrid, waarschijnlijk wel zal slagen.
Salduz onbekend
Op het congres was één van de sprekers advocaat Arantza Zulueta, die betrokken is geweest bij verschillende processen tegen ETA-leden. In het begin van haar hechtenis was zij lange tijd van de buitenwereld – inclusief haar advocaat – afgesloten. Inmiddels is zij op borgtocht vrijgelaten maar tijdens het congres bleek dat zij zojuist weer een vaag gestelde en weinig officieel ogende dagvaarding had ontvangen van de hoogste Spaanse onderzoeksrechter die haar ontbood voor een nieuw verhoor.
Opvallend vond ik dat de collega’s in Bilbao verbaasd reageerden op de zaak-Salduz. Zij lijken niet bezig te zijn met de laatste arresten van het EHRM in het algemeen en de implementatie en consequenties van dat arrest in het bijzonder. Des te opmerkelijker voor wie bedenkt dat implementatie juist bedoeld is om de problematiek zoals in Spanje tegen te gaan.
Rest de vraag welke kant Spanje op gaat. Het land lijkt een voorbeeld te nemen aan de zogenaamde ‘vrije jongens’ Iran, Israël en de Verenigde Staten. Ik vind het schokkend dat het niet vanzelfsprekend is dat een EU-lid als Spanje uitspraken van het EHRM naleeft en implementeert in haar eigen rechtssysteem. Ik heb de Spaanse en Baskische collega’s in Bilbao kopieën gegeven van de Basic Principles on the Role of Lawyers – aangenomen door de VN in 1990 – omdat deze regels bevatten over de soms moeilijke situaties waar advocaten ongewild mee worden geconfronteerd. In Iran, Birma en Syrië, maar dus ook ‘gewoon’ in Spanje.
Hans Gaasbeek, advocaat in Haarlem1
Noot
1. Advocaat bij Gaasbeek & Gaasbeek Advocaten.