Door het mediacircus rond strafzaken raakt de onschuldpresumptie ondergesneeuwd, schreef Peter Schouten. Maar politici willen zijn maatregelen niet.

Het ‘Monster van Riga,’ ‘Zuster des Doods’, het ‘Zwembadmonster’.Dergelijke typeringen laten lezers van de wakkerste krant van Nederland weinig ruimte voor twijfel over de schuld van de verdachte. Maar het rechterlijk oordeel over het ‘Monster van Riga’ moet nog komen, de ‘Zuster des Doods’ bleek onschuldig aan meervoudige moord en het ‘Zwembadmonster’ had zich weliswaar flink misdragen, maar bleek geen verkrachter. De rechter die dat vonnis uitsprak, werd vanaf de publieke tribune uitgescholden voor ‘slappe zak.’

 

Een dieptepunt dat we nog vaker zullen meemaken, denkt Peter C. Schouten voormalig journalist en uitgever maar tegenwoordig advocaat-stagiaire te Breda. Zijn boek Trial by Media. Wie beschermt de verdachte in een mediaproces? was zijn afstudeerscriptie. Hij beschrijft hoe in de huidige mediadynamiek rond strafzaken het belang van een zuivere rechtsgang, gestoeld op de onschuldpresumptie, het onderspit dreigt te delven. Mondige burgers en slachtoffers menen recht te hebben op informatie over het onderzoek naar en persoonsgegevens van de verdachte; politie en OM geven vervolgens voorlichtingsbijeenkomsten en persconferenties. Schouten bepleit ingrijpende maatregelen die verdachten beter tegen de media moeten beschermen, zoals strafbaarstelling van publieke uitlatingen over de schuld van de verdachte (zie kader).

 

Alleen advocaat erbij
Afgezien van de aanwezigheid van de advocaat bij persconferenties van OM en politie zien politici weinig in de maatregelen van Schouten, zo leert een kleine rondgang. ‘Terughoudendheid van zowel advocaten, als OM, als media is natuurlijk altijd wenselijk,’ zegt VVD-Kamerlid Ard van der Steur. ‘Maar de zaak van Robert M. ging pas rollen na publicatie van zijn foto. Als dat niet was gebeurd zou de maatschappelijke onrust waarschijnlijk nog veel groter zijn geweest – dat is de keerzijde ervan. Wat we niet willen, is een soort libel-wetgeving zoals in Engeland. Daar vloeit een heleboel werk uit, er worden eindeloze discussies over gevoerd, informatie wordt op een heel ingewikkelde, gekunstelde manier weggehouden uit de pers. Tegelijkertijd zijn ze daar veel opener over namen en adressen van verdachten, dus is het resultaat er niet per se beter.’

 

Schouten bepleit ook het afsluiten van social media-profielen van verdachten, kort na de arrestatie. ‘Maar wie zou dat moeten doen en hoe voorkom je dat er meteen een nieuw profiel wordt aangemaakt?’ zegt Gerard Schouw van D66.  ‘Strafbaarstelling van het negeren van een uitzendverbod door de rechter gaat wel erg ver en voegt weinig toe aan de bestaande strafbepaling rondom smaad. Het is aan de journalistiek om daar verantwoord mee om te gaan. En de rechter kan hogere dwangsommen opleggen.’

 

In tegenstelling tot Schouw vindt Sharon van Gesthuizen van de SP het afsluiten van social media-accounts wel een goed idee. ‘Je wil mensen niet de kans geven hun persoonlijke rancune bot te vieren op verdachten.’ Toch is ook zij huiverig om ‘te veel te verbieden. Zaken komen eenmaal vaak pas aan het licht als er media-aandacht voor is. Dus wij zijn ook afhankelijk van goede onderzoeksjournalistiek.’

 

De wal zal het schip nog wel keren, denkt Schouten. ‘Het klimaat is er nu niet naar. Pas als het afnemend gezag van de rechtspraak een probleem is geworden, zal men ingrijpen. En het Europese Hof kan in actie komen als het gezag van de rechtspraak of het onschuldbeginsel in het geding komt.’

Voorstellen van Schouten
•    strafbaarstelling van publieke uitlatingen sub iudice over schuld van verdachte en bewijswaardering;
•    snelrecht voor smaadzaken, met een vonnis voordat verdachte is berecht;
•    strafbaarstelling van negeren van een rechterlijk publicatieverbod door (burger) journalisten;
•    afsluiten van social media-accounts van verdachten voordat hun aanhouding bekendgemaakt wordt;
•    blokkeren van evident onrechtmatige publicaties en inbreuken op de privacy van de verdachte wettelijk bestrijden;
•    raadsman laten deelnemen aan persconferenties van het driekhoeksoverleg waarbij de aanhouding wordt bekendgemaakt.

Advertentie