Met een grote meerderheid stemde de Eerste Kamer deze zomer in met het wetsvoorstel voor de herziening van de gerechtelijke kaart. Hoe staat het gerechtelijke landschap erbij een paar maanden voor deze hervorming? Een tussenstand.
De kogel is door de kerk. Per 1 januari van het volgende jaar wordt het aantal arrondissementen van negentien teruggebracht tot tien en het aantal ressorten van vijf tot vier.
De Eerste Kamer stemde op 10 juli in met de Wet herziening gerechtelijke kaart. ‘Een historisch besluit,’ noemde Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak het. En historisch is het. Sinds 1877 heeft Nederland vijf gerechtshoven en sinds 1934 negentien rechtbanken. Binnenkort komt hier verandering in. Doel van de schaalvergroting is middelen, kennis en kunde binnen de rechterlijke macht beter in te zetten en zodoende te bezuinigen.
Als het aan de Eerste Kamer ligt, komen er echter niet tien, maar elf arrondissementen en daarmee ook elf balies. Na de instemming met de nieuwe wet, steunde de senaat unaniem de motie van PvdA-senator Beuving. Deze motie stelt voor arrondissement Oost-Nederland te splitsen in Overijssel en Gelderland.
‘Het gebied is een monster
De dekens in Oost-Nederland zijn erg tevreden dat deze motie is aangenomen. Paul Manning, deken van het arrondissement Zwolle-Lelystad: ‘Het arrondissement Oost-Nederland loopt van Cuijk bij Limburg tot aan Steenwijk, zowat bij Friesland. Het gebied is een monster.’
Jan van der Hel, deken van Almelo, zegt dat de Orde van Almelo en van Zwolle-Lelystad anderhalf jaar geleden al hebben aangegeven dat het gebied veel te groot wordt. ‘Ik ben het met het advies van Docters van Leeuwen eens dat je ervoor moet zorgen dat je je Pappenheimers kent. Die kennen wij nu. Wij stonden ook achter het advies van de Raad van State dat zeer kritisch was over de omvang van arrondissement Oost-Nederland. Maar de Tweede Kamer heeft zich daar niets van aangetrokken.’
Minister Opstelten (Veiligheid en Justitie) heeft toegezegd zo spoedig mogelijk een wetswijziging in procedure te brengen. Mits hiermee wordt ingestemd door de Tweede Kamer, treedt deze, net zoals de aangenomen Wet herziening gerechtelijke kaart, per 1 januari 2013 in werking.
‘Het is een zorg of dat wetgeving technisch gaat lukken,’ zegt Van der Hel. ‘Als dat niet lukt, krijg je op 1 januari eerst een fusie van rechtbank Zwolle-Lelystad, Almelo, Zutphen en Arnhem. En daarna, op 1 februari of op 1 april 2013 weer een splitsing. Hetzelfde geldt voor de verschillende Orden. Het zou veel organisatorische problemen schelen indien de splitsing met ingang van 1 januari 2013 direct een feit zou zijn.’
‘Geen schoonheidsprijs’
De vier dekens en Raden van Toezicht in het Oosten maken plannen voor beide scenario’s. ‘Dat is vreselijk veel extra werk,’ zegt Van der Hel. ‘Het is helder dat het hele wetgevingstraject geen schoonheidsprijs verdient. In een eerder stadium had naar de bezwaren geluisterd moeten worden.’
Terug naar het landelijke niveau. Binnen de tien arrondissementen worden tweeëndertig zittingsplaatsen aangewezen bij Algemene Maatregel van Bestuur. Vierentwintig rechtspraaklocaties over het hele land zullen gefaseerd worden gesloten. Over de precieze termijn waarbinnen dat gebeurt, kan het Ministerie van Veiligheid en Jusititie nog geen uitsluitsel geven. ‘De Tweede Kamer moet hierover nog worden geïnformeerd. Hierop kan ik niet vooruitlopen,’ aldus een woordvoerder van het ministerie. ‘De termijn hangt onder andere af van huurovereenkomsten en de mate waarin personeel kan worden overgeplaatst.’
Ondertussen vindt er op bestuurlijk niveau binnen de negentien plaatselijke Ordes ook een reorganisatie plaats. In de herfst wijst de Algemene Raad voor een periode van maximaal drie maanden tien tijdelijke dekens en Raden van Toezicht aan. Zodra de nieuwe wet in werking is getreden, wordt er binnen de hervormde arrondissementen een vergadering georganiseerd. Daarin worden de nieuwe dekens, RvT’s en leden van het College van Afgevaardigden gekozen.