Dat een levenslange gevangenisstraf in Nederland nooit wordt verkort, is onjuist. Maar er worden nu wel minder verzoeken gedaan dan zo’n 10 jaar geleden.
In 2009 werd nog gratie verleend aan een terminale Duitser, die na een dubbele moord zijn levenslange straf uitzat in Nederland. Dat antwoordt staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie op Kamervragen van de VVD. Geheel ‘illusoir’ is de kans op gratie dus niet als je levenslang hebt.
Maar naarmate de ernst van het delict toeneemt, neemt de kans op gratie wel af, want bij hele zware straffen wordt het – zeker in dit tijdsgewricht – moeilijker te verkopen, zegt de Maastrichtse advocaat Leo Hendriks die in 2006 een boek schreef over gratie. ‘In 1999 werden er nog 5560 gratieverzoeken ingediend. Daarvan werden er 3260 afgewezen, 839 onvoorwaardelijk toegewezen en 1089 voorwaardelijk toegewezen.’ In 2010 werden 2090 gratieverzoeken ingediend; 800 daarvan werden om formele redenen buiten behandeling gelaten. Er werd in 340 gevallen onvoorwaardelijke gratie verleend en in 192 gevallen gratie onder voorwaarden. In het laatste geval wordt een celstraf bijvoorbeeld omgezet in een werkstraf.
Gratie is dus duidelijk op haar retour. De Amsterdamse advocaat Kerem Canatan wijt die teruggang aan de versobering die in 2003 is ingezet. ‘De Raad voor de Rechtsbijstand verleent sindsdien alleen nog een toevoeging voor juridisch ingewikkelde gratieverzoeken. En sinds de invoering van het gratieformulier is dat vaak niet zo moeilijk meer.’
Hendriks en Canatan zijn het eens met de stelling dat de gratieverlening nauwelijks te controleren valt. Er is geen beleid voor toetsing aan de twee wettelijke gronden voor gratie en de beslissingen worden niet gepubliceerd. Hendiks: ‘Je kunt ook geen bezwaar of beroep aantekenen tegen de beslissing.’ Is er wellicht sprake van willekeur? Canatan: ‘Dat is niet toetsbaar.’
Tekst: Lex van Almelo