Advocaten mogen zich niet onnodig grievend uitlaten, maar waar ligt de grens?
‘Soms gaan advocaten in onze ogen te ver en vindt de tuchtrechter toch dat het kan,’ zei Henk de Groot bij zijn afscheid als voorzitter van de Commissie Disciplinaire Rechtspraak. De commissie wil de grenzen als het gaat om grievende uitlatingen liever niet nodeloos oprekken zodat boude uitspraken van advocaten in de tuchtrechtrubriek achter in dit blad dus maar mondjesmaat aan bod komen. Hoog tijd voor een bloemlezing uit recente zaken over al dan niet onnodig grievende uitlatingen. Advocaten die vanwege hun uitlatingen al ruimschoots in de media zijn geweest, worden bij naam genoemd; de overigen blijven mr. X.
Gesukkel
Het woord ‘sukkel’ is zoiets als zout: niet echt smaakvol, maar het pept de boel wel op. En alom toegepast, ook in de advocatuur. Zoals door mr. X die op zondag in kamerjas aan het bijkomen was van een stressvolle en teleurstellende week: een fonkelnieuwe, veelbelovende samenwerkingsovereenkomst met een websitebeheerder was door ruzie geklapt. Mr. X wilde net een slok nemen van zijn espressootje toen de BlackBerry begon te zoemen. Een bericht van die websitebeheerder: ‘Hierbij een rekening voor de gemaakte kosten, en als je die niet betaalt, ga ik naar de tuchtrechter.’ Het basisrecept was eenvoudig: ‘Ga je gang.’ Maar dat klonk nog wat flauwtjes, dus greep mr. X naar het zout. Volgens de Amsterdamse tuchtrechter had mr. X er beter géén sukkel achter kunnen zetten maar klachtwaardig was het in de context niet.
Een uitkomst waar Erik Thomas, die uit hetzelfde vaatje tapte, voorlopig alleen van kan dromen. Hij zei op een zitting ‘sukkel’ tegen een rechercheur en kreeg niet alleen de tucht- maar ook de strafrechter achter zich aan. Zijn kantoorgenoot en advocaat Cees Dekker: ‘Ik heb begrepen dat de tuchtrechter nu het oordeel van de strafrechter afwacht. Dat vind ik principieel onjuist. Een advocaat geniet strafrechtelijke immuniteit voor wat hij in een strafzaak zegt.’
Operette
Niets ten nadele van de sukkelzeggers, maar het kan natuurlijk fantasievoller. En beeldender. Denk aan de mr. X die het Hof van Discipline in een brief een ‘operette-rechtsorgaan’ noemde. Of je wilt of niet, maar in gedachte zie je een gezelschap van rondborstige dames in laag uitgesneden feestjurken en heren in vreemde uitdossingen met opgeplakte snorren. Het inspireerde de juristenwebsite Advocatie.nl tot een enquête. Een nipte meerderheid van de 276 geënquêteerden vond dat ‘operette-orgaan’ moest kunnen. De raad van discipline in Den Haag vond van niet en gaf onder andere voor deze misstap een waarschuwing. Helaas is mr. X niet in appel gegaan zodat het gezelschap in kwestie zich er niet over heeft kunnen uitspreken.
Addergebroed
Als het gaat om beeldend taalgebruik is de Bijbel een hoorn des overvloeds en mr. Theo Hiddema mag zich daar graag aan te goed doen. Zo noemde hij een ex-cliënt ‘een stuk addergebroed’, die vanwege al zijn geklaag ‘zijn tenten beter kon opslaan op de stoep voor de deken.’ Eerder had Hiddema in dezelfde kwestie al een schorsing van twee weken gekregen, vanwege onaardigheden en omdat hij voor de ex-cliënt belastende informatie (deels per ongeluk) naar de pers had gestuurd. Het Hof van Discipline overwoog toen dat een cliënt juist in de bedreigende situatie van een strafzaak moet kunnen rekenen op de discretie en loyaliteit van zijn advocaat.
Tijdens de schorsing trok Hiddema zich als het ware voor bezinning terug in de woestijn, zo was te zien in het televisieprogramma De wereld Draait Door: in de blakerende zon, met zijn blote voeten in het brandende zand van het Hollandse strand vertrouwde hij een Jakhals toe wat hem in de problemen had gebracht. Beroepstrots, eigendunk, een beetje Friese koppigheid – en misschien ook wel ijdelheid. Vanwege die bezinning bleef het in de tweede zaak bij een berisping en sindsdien lijkt het rustig rond de strafpleiter. Wat ook wel weer jammer is, want mr. Hiddema weet zijn talent voor beledigen soms nuttig aan te wenden, bijvoorbeeld in de strijd tegen minderwaardige vormen van junkfood. Daarover zei hij ooit in het blad Legal Stuff onder meer: ‘De bitterbal is een halfzachte zwerfkei die in het hardcore snackgebeuren niets te zoeken heeft.’ Zijn reden: de bitterbal is sociaal geaccepteerd.
Op de man
Don’t mention the war. Tenminste, als je de controverse schuwt. Maar daar heeft mr. X geen last van. Hij trad op voor een vredesactivist en zei dat de Advocaat-Generaal in die strafzaak zich gedroeg als een furchtbare Jurist onder het naziregime, door mee te werken aan een systeemmisdaad van de overheid, namelijk het hebben van straaljagers waarmee atoombommen afgegooid kunnen worden. Dat moet je kunnen zeggen, vond de Amsterdamse raad van discipline. Maar de landelijk deken ging in appel, iets wat hij per jaar maar één of twee keer doet. Waarom nu eigenlijk? ‘Er was wat ophef over die zaak,’ aldus Loorbach, die de kwestie erfde van zijn voorganger Willem Bekkers, ‘en we vonden als organisatie dat een signaal op zijn plaats was. De advocaat had een misschien niet haalbaar, maar wel interessant punt dat die hele vervolging tot niets kon leiden omdat het op nietige wetgeving was gebaseerd. Maar hij zei ook dat je al fout bent als je instrumenteel bent bij de toepassing. Dat was een tegen de persoon gerichte kwalificatie, die hij niet nodig had om zijn punt te maken. Dat vonden we onnodig grievend.’ Dat vond ook het Hof van Discipline en mr. X kreeg een waarschuwing.
Dienders
Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens houdt het Hof van Discipline graag scherp op het punt van de vrijheid van meningsuiting van advocaten. Twee gekrenkte politieambtenaren kregen daar onlangs mee te maken: het Hof van Discipline disculpeerde een advocaat die een politieambtenaar had beschuldigd van valsheid in geschrifte en meineed. En een andere advocaat mocht in het kader van een art. 12 Sv.-procedure zeggen dat een brigadier vanwege zijn discriminerende houding ‘een kankergezwel’ was dat binnen het politiekorps maar bleef voortwoekeren. Dat was trouwens wel op het randje, zei het hof. In beide zaken waart de zaak-Steur rond, waarin het EHRM in 2004 heeft gezegd dat de vrijheid van meningsuiting van een advocaat in het kader van de belangenbehartiging alleen wordt beperkt als die beperking bij wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is.
Boerengat
Een andere Europese uitspraak die in actuele jurisprudentie na-echoot is de zaak-Veraart uit 2006. Veraart kreeg in Nederland een berisping omdat hij voor de radio een ‘regressietherapeut’ beschreef als een ‘magiër die beter kool kon gaan verbouwen’. Het oordeel van het EHRM kwam erop neer dat de tuchtrechter had verzuimd te kijken of Veraart misschien wel een beetje gelijk had.
Het Europese Hof zei in die zaak ook dat advocaten zich in het openbaar discreet, eerlijk en waardig moeten gedragen en daar mag de Nederlandse tuchtrechter dan graag weer een beroep op doen om advocaten te manen hun toon te matigen. Zoals in de zaak van Mohammed Enait (Advocatenkantoor Enait in Den Haag), die niet wilde opstaan voor de rechter en die op televisie onder meer zei dat de rechter waarschijnlijk uit een boerengat was gekropen. Die uitspraak kwam tijdens de hoogtijdagen van het islamdebat en de Tweede Kamer schreeuwde om maatregelen, de deken trok ten strijde om de volkswoede te temperen en de raad van discipline tikte Enait op de vingers. Maar uiteindelijk ging Enait – ondanks het Veraart-criterium – bij het Hof van Discipline vrijuit: de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting hadden gewonnen.
Al met al zijn advocaten ook maar mensen die dus af en toe rare dingen zeggen, met één belangrijk verschil. Als een advocaat op de man speelt, zijn cliënt afvalt of gewoonweg grof is, grijpt de tuchtrechter snel naar de groene zeep. Maar advocaten die zich grievend uitlaten om voor hun cliënt op te komen, vinden al snel het EHRM aan hun zijde.
Ultrakort door de bocht
In deze bloemlezing konden de uitspraken uiteraard niet met alle nuances worden weergegeven; zie daarvoor de website tuchtrecht.nl. En met deze disclaimer in het achterhoofd gaan we een rondje ultrakort door de bocht: