Markt voor juridische dienstverlening
De rechtsbijstandsverzekeraars timmeren aan de weg. Ze groeien fors, zowel in aantal medewerkers als in het aantal zaken dat ze doen. Moet de advocatuur zich zorgen maken? Moeten kantoren ‘een tweede merk in de markt zetten’?
In de top 50 van grootste advocatenkantoren staat een verzekeraar op de 36ste plaats. Het is SRK, dat 47 advocaten in dienst heeft en 45.000 zaken per jaar behandelt. SRK is actief in de meeste voor particulieren relevante rechtsgebieden, zoals huurrecht, arbeidsrecht, verkeersrecht en consumentenrecht.
De rechtsbijstandsverzekeraars groeien en het aantal juristen dat in dienst is bij de verzekeraars, weerspiegelt die groei. In 2009 werkten er 1288, in 2010 waren dat er al 1554, een spectaculaire stijging van twintig procent. Het aantal behandelde zaken steeg een jaar eerder al met tien procent: van 364 800 (2007) naar 404 713 (2008).
De verklaring van die forse groei is volgens Bert Hokken, interim kantoordirecteur, niet moeilijk te bedenken. ‘Er is een markt voor deze vorm van juridische bijstand. Met name voor mensen die net boven de toevoegingsgrens vallen. Zij hikken tegen de kosten van een gewone advocaat aan. Ik denk dat het goed is dat de verzekeraars er voor die mensen zijn. Heel veel mensen hebben een rechtsbijstandsverzekering afgesloten.’
Uurtarief voor een jaar
Of de rechtsbijstandsverzekeraars marktaandeel afsnoepen van – vooral – de sociale advocatuur is moeilijk te zeggen. Zo ervaart André Joosten van Advocatenkollektief Utrecht het in elk geval niet. ‘Ik heb niet de indruk dat wij meer zaken doen. We krijgen zelfs cliënten die een rechtsbijstandsverzekering hebben, maar toch door ons geholpen willen worden.’
De cijfers geven hem gelijk. Volgens de Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2009 van de Raad voor Rechtsbijstand werden in 2009 435 593 toevoegingen afgegeven, een stijging van zo’n drie procent ten opzichte van 2008. Het aantal klantcontacten van het Juridisch Loket – de eerstelijns juridische hulp – steeg veel sneller, met maar liefst 19 procent. De dertig vestigingen hadden in totaal 783 077 contacten, die tot 845.417 hulpacties leidden.
Met andere woorden: de rechtsbijstandsverzekeraars groeien weliswaar, maar de groei is in lijn met die van de totale rechtshulp, al lijken de verzekeraars iets boven het marktgemiddelde zitten. ‘Het komt door de juridisering van de maatschappij,’ zegt Hokken. ‘Alles neemt toe’, zegt ook Hein Vogel van Cleerdin Hamer Advocaten in Amsterdam. ‘Mediation, elkaar voor de rechter dagen, claimen, alles. Het is logisch dat de rechtsbijstandsverzekeraars ook groeien.’
Een forse stijging voor de verzekeraars dus, maar veel lijkt er voor de advocatuur nog niet aan de hand. Er zijn ook grote verschillen in dienstverlening, die het enorme verschil in tarief verklaren. Zo hebben de verzekeraars veelal geen mensen in dienst met een academische maar met een hbo-opleiding. Het contact verloopt vrijwel altijd schriftelijk en telefonisch. Begrijpelijk: een rechtsbijstandsverzekering is er al voor € 140 per jaar, nauwelijks het uurtarief van een modale advocaat.
Black box
De verzekeraars richten zich met name op minder vermogende particulieren. Maar in toenemende mate ook op (kleinere) ondernemers. De Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) en zusterorganisatie VvAA hebben een verzekering voor hun leden, voor beroepsaansprakelijkheid, particuliere aansprakelijkheid en rechtsbijstand. De Stichting Rechtsbijstand Mobiliteitsbranche werkt nauw samen met de BOVAG en heeft sinds 2003 eigen advocaten in dienst. Daar komt nog een ‘uitdaging’ bij. Ook het detacheren van juristen bij bedrijven heeft een hoge vlucht genomen. Het leidt logischerwijs tot minder werk voor advocaten.
In het mkb worden al jaren klachten vernomen over de ontoegankelijkheid van de advocatuur. Ook leeft er een sentiment dat advocaten te duur zijn. ‘Kleine mkb’ers hikken toch wel aan tegen een tarief van € 225 per uur, zegt Rob van Otterlo, scheidend manager bij de Orde, vers consultant en hoogleraar Organisatie van de juridische dienstverlening aan de UvA. ‘Ook al werkt de advocaat door zijn vakbekwaamheid veel sneller, het schrik toch af.’
‘De diensten van een advocaat zijn een black box’, zegt Marcel Braakman, hoofd Verenigingszaken van MKB-Nederland. ‘Je stopt er geld in en weet nooit precies wat je daarvoor krijgt. Maar een op de zes advocaten kan aangeven hoeveel werk een zaak ongeveer zal kosten.’ Die groep zou zich aangetrokken kunnen voelen door rechtsbijstandsverzekeraars, menen Van Otterlo en Braakman.
‘Vooral voor zzp’ers kan ik me voorstellen dat een verzekeraar aantrekkelijk kan zijn’, zegt Braakman. ‘Naarmate ondernemers kleiner zijn, gedragen ze zich meer als consumenten. Maar ik heb nog niet gehoord dat mkb’ers de overstap maken naar verzekeraars.’ Wel bleek uit onderzoek van rechtsbijstandsverzekeraar ARAG eerder dit jaar dat veel mkb’ers juridisch adviseurs in het algemeen mijden.
Tweede merk
‘De advocatuur moet wel op z’n tellen passen’, vindt Hein Vogel. ‘Ze moet veel beter duidelijk maken aan het publiek wat haar kracht is: hoogwaardige juridische kennis, passend maatwerk en kennis van de omgeving van de cliënt.’
‘De markt voor juridische dienstverlening is veelzijdiger en competitiever geworden’, zegt Pieter Sonneveld, Hoofd Marketing en PR van Dirkzwager advocaten en notarissen (Arnhem en Nijmegen) . ‘Daar reageren wij op door ons imago sterker neer te zetten. Concurreren op inhoud is moeilijk, opvallen doe je door aan je merk te bouwen en aan de “ klik” met je cliënt. Wij doen dat onder andere door kennis te delen met cliënten en met mensen die cliënten zouden kunnen worden. Zo zorgen we dat we top of mind zijn.’
Van Otterlo: ‘Moet de advocatuur zich grote zorgen maken? Ik denk het niet. Maar ze moet het merk advocatuur wel sterker in de markt zetten, want de concurrentie neemt toe. Denk ook aan andere juridische dienstverleners. Nu de kantonrechtersgrens naar 25 duizend euro is opgetrokken ligt er een markt open. Het is wachten tot een stel slimme hbo’ers in dat gat springt.’
Tariefdifferentiatie lijkt Van Otterlo een sterk instrument om de markt voor minder ingewikkelde zaken te behouden en voor zover nodig terug te winnen. ‘Sommige zaken kunnen voor een groot deel door een stagiair worden gedaan. Reken daar dan ook het bijbehorende tarief voor. Je ziet ook al gebeuren dat advocatenkantoren een “tweede merk” in de markt zetten, zoals Legal Legion van Spigthoff. Maar als je het doet, vertel dan heel duidelijk wat de cliënt wel en niet voor dat tarief kan verwachten.’
Arnoud Veilbrief, journalist