Het spreekrecht voor slachtoffers moet worden afgeschaft of uitgebreid. Dat stelt rechtspsycholoog Peter van Koppen naar aanleiding van een slachtofferverklaring op 2 mei in een moordzaak. Volgens advocaat Richard Korver is de geëmotioneerde verklaring een incident. Los daarvan is hij van mening dat het slachtoffer een volwaardige rol zou moeten krijgen in het strafproces.
Het slachtoffer, de zus van een doodgeschoten man, was tijdens de zitting zeer geëmotioneerd. ‘Ik ben advocaat en wilde altijd mensen helpen. Nu ben ik een mensenhater. De wereld is een grote beerput waar klootzakken als deze twee mannen in rondlopen. Zij zijn verantwoordelijk voor mijn nachtmerrie. Ik wil ze doodmaaien met een geweer en me daarna beroepen op mijn zwijgrecht.’
Rol slachtoffer
De woede-uitbarsting van het slachtoffer is volgens velen niet toegestaan in de rechtszaal. Maar volgens Van Koppen, hoogleraar rechtspsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en aan de Universiteit Maastricht, illustreert de emotionele reactie dat de huidige rol van slachtoffers in het strafproces niet deugt. ‘Van oudsher was ons strafproces uitsluitend op de verdachte gericht. Daarvoor zijn goede argumenten. De afgelopen twintig jaar is de rol van slachtoffers toegenomen, zonder dat zij een volwaardige rol hebben gekregen.’
Nederland kan volgens Van Koppen een voorbeeld nemen aan België waar slachtoffers als burgerlijke partij kunnen meeprocederen, een advocaat namens hen zijn zegje kunnen laten doen en, zich kunnen uitspreken over schuldvraag, strafmaat en allerlei andere kwesties.
‘Halfhartig’
Van Koppen: ‘Slachtoffers in Nederland mogen hun moed bij elkaar schrapen om mondeling of schriftelijk een inbreng te hebben, we doen net alsof ze serieus genomen worden, maar zonder hun inbreng weet een rechter ook wel dat het verlies van een naaste door moord vreselijk is. Ik vind dat het gedrag van deze advocate moet worden toegejuicht. Wellicht helpt het erbij dat slachtoffers in de toekomst hetzij serieus kunnen deelnemen aan het strafproces, hetzij weer uit de rechtszaal verdwijnen, maar niet meer worden opgezadeld met hun huidige halfhartige rol.’
Incident
Advocaat Richard Korver ziet de slachtofferverklaring als een incident. ‘De stelling dat deze mevrouw uit de bocht is gevlogen en dat daarom het spreekrecht niet deugt, klopt volgens mij niet. Ik vind het jammer als één voorval maatgevend wordt voor de hele discussie rondom het spreekrecht. Vrijwel overal in het land heeft het rustig en waardig plaats.’ Dat neemt volgens Korver niet weg dat het spreekrecht zou moeten worden uitgebreid. ‘Het slachtoffer moet zich ook kunnen uitspreken over de strafmaat en de bewezen verklaring en daarmee de volwaardige rol krijgen waar Van Koppen op doelt.’
‘Gronden voor uitbreiden spreekrecht’
Floris Bannier, voormalig deken van de Amsterdamse Orde van Advocaten en oud- bijzonder hoogleraar advocatuur, is ook van mening ‘dat er gronden aanwezig lijken te zijn voor het uitbreiden van het spreekrecht.’ Volgens hem heeft de gewenste uitbreiding echter ook grenzen. ‘Het strafproces is niet (alleen) slachtofferrecht. Er spelen andere belangrijke aspecten een rol. Door het spreekrecht te ver uit te breiden, wordt een evenwichtig proces belemmerd.’
‘Advocaten zijn ook mensen’
Over de manier waarop het slachtoffer zich heeft uitgelaten in de rechtszaal heeft Korver geen oordeel. Haar verklaring moet volgens hem in ieder geval niet zwaarder worden gewogen omdat ze advocaat is. Korver: ‘Dat zou een volslagen miskenning zijn van de impact die het heeft als je broer is vermoord. Advocaten zijn per definitie ook mensen. Het slachtoffer is getroffen in haar privédomein en reageert ook van daaruit. Er zijn veel mensen die over de reactie van deze vrouw heen vallen, maar ik vind dat een beetje makkelijk.’
‘Advocaat-zijn buiten beschouwing’
Ook Bannier vindt dat het slachtoffer niet over de schreef is gegaan met haar uitlatingen. ‘Zou zij als advocate hebben gesproken, dan ging zij wel te ver. Maar je mag de twee hoedanigheden niet door elkaar halen. Dat zij zich zo krachtig uitliet, zegt meer over de impact van het misdrijf dan over haar advocaat-zijn. Dus de rechter heeft het buiten beschouwing mogen laten.’
Het betreffende slachtoffer heeft aangegeven niet te willen reageren.
Tekst: Sabine Droogleever Fortuyn