Staatssecretaris Fred Teeven wil 85 miljoen euro korten op gefinancierde rechtsbijstand. Een ondoordacht plan, volgens Juliet Echteld, sociaal advocaat in Gouda. ‘Wie betaalt de schade die daarmee is en nog zal worden aangericht? Het antwoord ligt voor de hand. De mensen met de laagste inkomens en degenen die voor hen opkomen.’
Staatssecretaris Teeven en de Raad voor Rechtsbijstand
De bezuinigingsdrang van de staatssecretaris is op drift geraakt en vindt een gewillig oor bij de Raad voor Rechtsbijstand (verder genoemd de Raad). Dat er bezuinigd moet worden, is evident. Aan de wijze waarop er bezuinigd moet worden en ten koste van wie, dient een zorgvuldige weging vooraf te gaan. Daar schort het ten enenmale aan.
Veranderingen die de Raad, in een steeds hoger tempo, onder het mom van bezuinigingen doorvoert, buitelen over elkaar heen en landen, zoals gewoonlijk, in de lijn die hun grote roerganger staatssecretaris Teeven voorstaat, bij de zwakkeren in de samenleving en bij degenen die voor hen opkomen. Omdat de inkomensgrens steeds verder wordt verlaagd, komen steeds minder mensen in aanmerking voor een toevoeging. Als er wel een toevoeging wordt verstrekt, blijkt de opgelegde eigen bijdrage dermate hoog, dat het de rechtzoekende afschrikt en dat er wordt afgezien van bijstand of de nota van de advocaat wordt niet voldaan. Legio sociaal advocaten brengen de eigen bijdrage niet eens meer in rekening.
De opmerking in de Volkskrant d.d. 13 juli 2013 opgetekend uit de mond van de staatssecretaris, over mensen met lage inkomens die doorprocederen omdat het niks kost, is ongenuanceerd en in strijd met de waarheid. Nog meer bezuinigingen baseren op kenbaar onjuiste uitgangspunten tonen aan dat de staatssecretaris met in haar kielzog de Raad, geen oog heeft voor de gevolgen van dergelijk beleid.
Voorwaarden
Sinds 1994 werkzaam als sociaal advocaat, gespecialiseerd in het strafrecht en psychiatrie, wordt het werken niet alleen mij, maar velen met mij, steeds moeilijker, zo niet onmogelijk gemaakt. Steeds meer tijd moeten wij besteden aan het veiligstellen van de randvoorwaarden waaronder we ons werk kunnen blijven doen, in plaats van tijd besteden aan de inhoud van ons vak en aan onze clienten. De vergoedingen voor ons werk wordt steeds verder verlaagd. Een voorbeeld is de reiskostenvergoeding van € 0,09 per km, waar vind je dat nog? Er zijn advocaten die het financieel niet meer kunnen bolwerken. Zij verlaten de sociale advocatuur. Ondoordachte, door de Raad op voorspraak van de staatssecretaris, opgelegde voorwaarden aan advocaten roepen weerstand en frustraties op. De voorwaarden ontberen niet zelden ieder raakvlak met de praktijk van alle dag. Daarbij worden zonder blikken of blozen elementaire rechten, zoals het recht op privacy, met voeten getreden.
Peer review
Een in het oog springend voorbeeld van zo’n ondoordachte voorwaarde is de peer review. In een niet representatieve regio in Nederland wordt door de Raad een proef met het instrument peer review in BOPZ-zaken (Wet bijzonder opneming in psychiatrische ziekenhuizen) uitgevoerd. Als reden voor de peer review geeft de Raad dat de rechtsbijstand aan de meest kwetsbare groep moet voldoen aan een bepaald minimum kwaliteitsniveau. En met de peer review dacht de Raad dat te bereiken. Op basis van de resultaten van die proef, wordt het instrument van peer review ook in andere regio’s ingevoerd. Dit ondanks vele kritische kanttekeningen en de waarschuwing dat met de invoering van de peer review de belangen van de meest kwetsbare groep juist met voeten worden getreden. De Raad trekt de peer review pas in kort voordat de rechter de bezorgde advocaten in het gelijk stelt. Het is niet inzichtelijk hoeveel het ontwikkelen van de peer review heeft gekost. Evident is dat het geld verspild is. Zorgwekkend is dat er geen luisterend oor was voor, de niet mis te verstane waarschuwingen vanuit het werkveld. Op voorhand stond vast dat de peer review gedoemd was te mislukken.
Dit is één voorbeeld van ondoordacht handelen van de Raad. Er zijn er legio. Keer op keer moeten de sociaal advocaten meebuigen met steeds dwingender opgelegde voorwaarden. Dit heeft niets meer te maken met bezuinigingen of kwaliteit maar met macht. Macht van de staatssecretaris en in het verlengde daarvan de Raad.
Kritische kanttekeningen vanuit het werkveld worden niet op prijs gesteld. Worden de orders niet opgevolgd dan wordt er door de Raad gedreigd met uitsluiting. Uitgesloten advocaten mogen geen toevoegingszaken meer doen. Het is helaas al de dagelijkse praktijk dat sommige advocaten, zonder plausibele reden uitgesloten zijn van bepaalde piketdiensten. Dit terwijl zij jarenlang goed hebben gefunctioneerd. Zo is er door de Raad bepaald dat advocaten niet meer op drie piketlijsten mogen staan. Over de gevolgen daarvan voor de justitiabelen of de praktijk van de advocaten maakt de Raad zich niet druk. Of toch want ondanks de gedwongen uitschrijving blijken sommigen toch op de piketlijst te staan. De linkerhand van de Raad weet blijkbaar niet wat de rechterhand doet.
Het nieuwe piketrooster. Uniformiteit en bezuinigingen
Een nieuwe loot ontsproten aan de ondoorgrondelijke geest van de Raad is het piketrooster. Voordat een advocaat op een piketrooster geplaatst wordt, moet (terecht) aan vakinhoudelijke voorwaarden zijn voldaan. Dat die voorwaarden steeds verder worden opgeschroefd, hetgeen leidt tot een toename van de kosten, is nog tot daaraan toe. Vaststaat dat het voldoen aan die voorwaarden geen extra zaken oplevert. Wordt door advocaten voldaan aan die voorwaarden dan voert de Raad vervolgens, per 1 juli jl. een niet functionerend automatiseringssysteem in waarmee het piketrooster wordt gemaakt. Ook voorafgaand aan de invoering van dit nieuwe systeem doet de Raad ervaring op in een niet voor de rest van Nederland representatieve regio. De resultaten worden klakkeloos ingevoerd in andere regio’s. Onder het mom van uniformiteit en bezuinigingen is er zonder enige communicatie met de verschillende regio’s, een programma ontwikkeld dat aantoonbaar niet voldoet. De Raad bekommert zich niet om de effecten van haar handelwijze voor de praktijk van de advocaten. Het nieuwe rooster maakt bijvoorbeeld niet inzichtelijk welke andere advocaten op eenzelfde dag staan ingeroosterd. Door de Raad wordt de ontstane onrust bezworen met, een onuitputtelijke stroom verontschuldigen en de bezwerende opmerking dat er aan een aanpassing wordt gewerkt. Toegezegd wordt dat het systeem zal worden aangepast en wel zo, dat de dienstdoende advocaat alleen te zien krijgt welke andere advocaat dienst heeft op de dag van de eigen dienst. Alsof verdachten in één zaak allemaal op dezelfde dag worden aangehouden. In een vroeg stadium overleggen met collegae wordt bemoeilijkt. Geen inzage zal meer worden verstrekt in de rest van het rooster, aldus de Raad. De motivering van De Raad om geen inzage te verlenen luidt als volgt: ‘Er bellen weleens advocaten naar de Raad met vragen over het rooster. Dat is lastig’, aldus de Raad.
Er is een onwerkbare situatie ontstaan. Alleen medewerkers van de Raad en van de, tot op heden goed functionerende piketcentrale, hebben wel inzage in het totale rooster. Er is geen enkel steekhoudend argument te bedenken waarom advocaten geen inzage mogen hebben. Een van de gevolgen van het nieuwe rooster is een afname van onze dienstverlening. Regelmatig wordt er naar kantoor gebeld door ongeruste familieleden of vrienden van een verdachte die is aangehouden, met de vraag of de advocaat weet door welke advocaat de betreffende verdachte wordt bijgestaan. In de meeste gevallen wordt die informatie immers niet door de politie verstrekt. Tot voor kort kon de advocaat uit het eerder wel ter beschikking gestelde kwartaal rooster opmaken, welke advocaat dienst had op de dag van de aanhouding en rechtstreeks naar de betreffende advocaat doorverwijzen. Dat is dus niet meer mogelijk. Er zit niets anders op dan het telefoonnummer van de Raad verstrekken, met de aanbeveling dat zij zich maar tot de Raad moeten wenden. De Raad is er kennelijk niet van op de hoogte dat het meestal niet één afgevaardigde van de familie of vrienden betreft die aan het bellen slaat. We zullen ze allemaal doorverwijzen naar de Raad!
Een gevolg van de bezuinigingen
Mensen met lagere inkomens hebben nu al veel minder gelegenheid om een door de overheid opgelegde sanctie te laten toetsen door een rechter. Dat worden er nog minder wanneer de recent aangekondigde bezuinigingen worden ingevoerd. Tegelijkertijd worden steeds meer sancties opgelegd door het openbaar ministerie (OM) in de vorm van bijvoorbeeld strafbeschikkingen. Dit gebeurt meestal aan de hand van richtlijnen, vaak zonder dat de verdachte kennis heeft genomen van het dossier. Er wordt geen rekening gehouden met specifieke persoonlijke omstandigheden. Door de hoogte van de eigen bijdrage wordt regelmatig afgezien van rechtsbijstand. De opgelegde transactie wordt met tegenzin geaccepteerd. Veelal is men zich niet bewust dat die acceptatie leidt tot een aantekening in de justitiële documentatie. Soms met gevolg dat er geen Verklaring omtrent Gedrag wordt verstrekt. Een afwijzing voor een baan of het niet toegelaten worden tot een opleiding kan het gevolg zijn.
Stop met ondoordachte bezuinigingen
Aan bezuinigingen valt niet te ontkomen. Maar begin met bezuinigen daar waar overheidsgeld verspild wordt! Steek uw hand in uw eigen OM boezem, staatssecretaris. Reken eens voor hoeveel geld er verspild wordt door het vervolgen van bagatelzaken. Een heel justitieel apparaat optuigen voor diefstal van twee lege kratten bier. Stop met het vervolgen van zaken van psychiatrisch patiënten waarvoor een rechterlijke machtiging is afgegeven en waarbij het klip en klaar is dat de vervolging zal eindigen in een ontslag van rechtsvervolging wegens ontoerekenbaarheid. Stop met het vervolgen van zaken waarbij het van meet af aan evident is dat er geen wettig en overtuigend bewijs is. Maak transparant hoeveel overheidsgeld er verspild is met het stopgezette ict-project GPS (Geïntegreerd Processysteem Strafrecht) dat het papierenstrafdossier moest vervangen. Stop de stroom nieuwe plannen en ondoordachte veranderingen. Wie betaalt de schade die daarmee is en nog zal worden aangericht? Het antwoord ligt voor de hand. De mensen met de laagste inkomens en degenen die voor hen opkomen. Er is haast geboden, want zoals een medewerker van de afdeling piket van de Raad onlangs blijmoedig zei: ‘In oktober hebben we heel Nederland’.
Juliet Echteld, sociaal advocaat in Gouda.