De belastingkamer van de Hoge Raad acht zich vrij in te grijpen als mensen het griffierecht niet meer kunnen betalen.
‘Een pluim voor de Hoge Raad: geen onnodige verhoging griffierrechten. Kabinet kan terug naar tekentafel,’ twitterde D66-Kamerlid Gerard Schouw deze week. Maar dat was nogal voorbarig. Wel werd op 2 september op rechtspraak.nl een tweetal belangwekkende conclusies van Advocaat-Generaal IJzerman gepubliceerd, waarin hij de belastingkamer van de Hoge Raad adviseert over de vraag of het Gerechtshoven in Amsterdam en Leeuwarden geen of lager griffierecht in rekening mag brengen als de belanghebbende niet (meer) kan betalen.
Volgens IJzerman is het onaanvaardbaar in zo’n geval de procedure niet te laten doorgaan omdat de overheid de kosten niet wil dragen. Toen in 2012 het plan bestond kostendekkende griffierechten in te voeren, sprak vice-president van de Hoge Raad en co-voorzitter van de belastingkamer Jacques Overgaauw zich in de Kluwer-auteursnieuwsbrief ReLex al eens uit over de mogelijkheid dat de belastingrechter bij betalingsonmacht zou ingrijpen.
‘En dan heb je nog de verhoging van de griffierechten. Nu ligt dat voor particulieren op 112 euro, en dat wordt fors meer in sommige gevallen. De toegang tot de rechter moet – binnen de normen van het internationale recht – zijn gewaarborgd. Dat noopt ertoe dat uitzonderingen moeten worden gemaakt voor mensen die het griffierecht niet kunnen betalen. Die betalingsonmacht moet dan weer worden beoordeeld en zo’n beoordeling kost soms meer tijd dan drie eenvoudige zaken. Het is dus te simpel gedacht om te zeggen: “als je de griffierechten verhoogt, komen er minder zaken en scheelt dat een hoop tijd.”‘
Forse verhoging
De hoogste belastingrechter acht zich dus vrij in te grijpen als de toegang tot het recht in het geding is, ook al staat in de wet niet dat de rechter het griffierecht kan verlagen. Of dat ook al bij het huidige basisgriffierecht van 112 euro in belastingzaken het geval kan zijn, zullen de uitspraken van de Hoge Raad moeten uitwijzen. Wanneer de Hoge Raad uitspraak doet is nog niet bekend.
Het plan de griffierechten kostendekkend te maken is van tafel, maar inmiddels is toch weer een forse verhoging per 1 januari 2014 in de maak. In de plannen van het kabinet gaat het voor belastingzaken in eerste aanleg waarschijnlijk om een verhoging van 75 procent; in hoger beroep om 30 en 60 procent. Daarmee kan het aantal gevallen waarin een beroep wordt gedaan op betalingsonmacht en waarin de rechter dan genoodzaakt is daarover een oordeel te geven dus flink toenemen.
De hoogste Nederlandse bestuursrechters streven naar rechtseenheid. Het ligt dan ook voor de hand dat de belastingkamer van de Hoge Raad, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het bedrijfsleven op het punt van de griffierechten één lijn zullen gaan trekken.
Trudeke Sillevis Smitt