Behalve veel voetbalplezier veroorzaakt het wereldkampioenschap in Brazilië grote maatschappelijke onrust, constateren Braziliaanse advocaten.
De Britse komiek John Oliver vergeleek het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië met het worstjes-principe: als je iets lekker vindt, wil je niet weten hoe het wordt gemaakt. Dat lijkt ook te gelden voor de manier waarop wereldvoetbalbond FIFA in Brazilië opereert. Een speciale wet beschermt er de commerciële belangen van FIFA.
‘De FIFA-wet druist regelrecht in tegen de Braziliaanse grondwet,’ zegt Júlio da Silveira Moreira, voorzitter van de International Association of People’s Lawyers, een organisatie van advocaten en mensenrechtenjuristen die opkomt voor de rechten van verdrukten. ‘FIFA en de sponsors hoeven nergens belasting over te betalen en de overheid staat garant voor eventuele aansprakelijkheden. Op plaatsen waar stadions moesten komen, zijn sloppenwijken met veel geweld ontruimd zonder dat alternatieve woonruimte werd aangeboden. Mensen worden in hun bewegingsvrijheid beperkt. In een straal van vijf kilometer rond de stadions mogen lokale straatverkopers geen handel drijven. Dat alles heeft veel kwaad bloed gezet.’
Ook in Goiânia, de stad waar Moreira woont, waren demonstraties. ‘Om vijf uur ’s ochtends werden drie studenten, van wie één minderjarig, door een gewapende eenheid van hun bed gelicht. Ze werden verdacht van het organiseren van demonstraties. Advocaten die naar het politiebureau gingen om ze bij te staan kregen geen toegang.’
Moreira kreeg als afgevaardigde van de lokale orde wél toegang. ‘De moeder van één van de studentes kon de hoge borgsom niet betalen, maar nog voor ik dat aan de rechter kon uitleggen had de griffier al besloten dat het meisje in hechtenis bleef. Het toont het gebrek aan effectieve rechtsbescherming.’
Het gebrek aan rechtsbescherming speelt al langer dan de Wereldkampioenschappen, zegt Rafael del Castillo e Melo Silva, een Braziliaanse advocaat. Hij liet op verzoek van L4L een groep Braziliaanse studenten onderzoeken of (en zo ja hoe) Braziliaanse mensenrechtenadvocaten worden gehinderd in hun werk. Zijn eerste indruk is dat advocaten niet systematisch worden tegengewerkt. ‘Het varieert per provincie en per organisatie. In een zaak over corruptie bij de Hoge Raad werd de advocaat van de verdachte door ordediensten uit de rechtszaal verwijderd omdat hij een motie indiende. De Orde van Advocaten heeft daar krachtig tegen geprotesteerd.’
Om de situatie in Brazilië te begrijpen, moet je je realiseren dat het land zich slechts één generatie geleden ontworstelde aan de militaire dictatuur – de huidige Grondwet stamt uit 1988, zegt Del Castillo e Melo Silva. ‘We zijn nog aan het ontdekken hoe de rechtsstaat werkt. De oude manier van denken is nog niet helemaal verdwenen.’