‘De vrije wil bestaat niet. De rechtspraak is niet gebaseerd op de vrije wil, maar op het feit dat wij sociale dieren zijn.’ Dit gaat neurobioloog en hersenonderzoeker Dick Swaab de advocaten vertellen die afkomen op het congres ‘Bestaat de vrije wil?’ dat op 11 maart 2016 in Haarlem georganiseerd wordt.
Volgens Swaab worden beslissingen onbewust genomen, al is men zich daar niet van bewust. Hersenscans laten volgens hem zien dat we beslissingen nemen nog voor we ons er bewust van zijn. ‘We maken er achteraf een kloppend verhaal van,’ legt hij uit. Getuigen zijn dus per definitie onbetrouwbaar. ‘En daarom bestaat de vrije wil niet. Daarbij bepalen erfelijke factoren en omgevingsinvloed tijdens de vroege ontwikkeling in de baarmoeder dat ons gedrag bij de geboorte al in belangrijke mate vastligt.’
Maar als mensen door het gebrek aan vrije wil niet verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor hun daden, kun je ze er dan nog wel voor straffen? Zeker, vindt Swaab. ‘Er is nog een andere goede reden om mensen op hun verantwoordelijkheid aan te spreken, namelijk de schade die ze toebrengen aan de maatschappij waarin ze leven.’
Swaab is een van de twaalf sprekers op het congres over vrije wil dat door moderator Frénk van der Linden wordt georganiseerd. Het congres is er voor iedereen, maar is volgens Van der Linden bijzonder interessant voor advocaten en andere juristen.
Francisca Mebius