Reizen, wachten, bellen, wachten, verhoren. Soms urenlang. Het ministerie van Veiligheid en Justitie lijkt geen flauw benul te hebben van hoe lang verhoren duren, gezien de vergoeding die het ervoor reserveert. Het Advocatenblad vroeg advocaten met piketdienst een dagboek bij te houden.
Het is zaterdag 5 maart 2016. Om 7.00 uur in de ochtend komt de eerste piketmelding binnen. Om 7.30 uur volgt de tweede en om 10.15 uur de derde. Om 13.30 uur is de piketdienst van die dag ten einde, maar de verhoren nog niet. Het verhoor van cliënt nummer drie loopt tot 18.00 uur en wordt de volgende dag (op zondag) voortgezet. Wendy Geurts van Cleerdin & Hamer Advocaten is een van de advocaten die voor het Advocatenblad een dagboek van een piketdienst bijhield. ‘Uiteindelijk ben je een groot deel van de dag bezig met drie piketmeldingen waarvan één verdachte wel bezocht is, maar geen verhoorbijstand wenste.’
Een groot probleem dat advocaten sinds 1 maart ervaren, is logistiek van aard en heeft te maken met de duur van verhoren. Uit de dagboeken van de advocaten blijkt dat een verhoor soms zelfs verspreid is over meerdere dagen. Reistijd, wachten tot er verhoord kan worden, bellen met de recherche om afspraken te maken, contact leggen met de cellencoördinatie om een kamer te reserveren, verhoorbijstand verlenen, bellen met piketcliënten die willen weten of er al een beslissing is genomen en bellen met de familie van de aangehouden personen. ‘En de volgende dag ging het verhoor 45 minuten later van start door uitloop van het verhoor van de medeverdachte,’ aldus Geurts. Uit een steekproef van de strafrechtverenigingen NVSA en NVJSA bleek dat advocaten gemiddeld 10,4 uur kwijt zijn per zaak aan verhoorbijstand.
Protest
Vanaf 1 maart moet de politie verdachten erop wijzen dat zij recht op bijstand hebben bij het eerste verhoor. Advocaten hebben hierbij slechts recht op anderhalf punt en in sommige gevallen drie punten. Een ‘royale’ vergoeding, vindt het ministerie van Veiligheid en Justitie. Maar volgens advocaten hebben ze bij het ministerie geen flauw idee hoe lang verhoren duren. De voorwaarden waaronder advocaten verdachten bij moeten staan, leverden de laatste weken dan ook flink protest op en resulteerden in een kort geding dat is aangespannen door de NVSA en de NVJSA waarvan de zitting op 17 maart was. De voorzieningenrechter doet op 31 maart uitspraak. ‘Het zou mij niet verbazen als het uitdraait op prejudiciële vragen aan de Hoge Raad,’ zegt NVJSA-bestuurslid en strafpleiter Eric Steller. Tot er een uitspraak ligt, verlenen veel advocaten uit de noordelijke provincies geen verhoorbijstand.
Agenda’s dreigen onbeheersbaar te worden, omdat de verhoren pas kort van tevoren worden aangekondigd en lang kunnen duren. Sidney Smeets van Spong Advocaten kan dit beamen. ‘Tijdens de eerste dag van de verhoorbijstand ging het al mis. Ik had twee voorkeursmeldingen, maar was verhinderd vanwege zittingen. Gelukkig kon ik een andere advocaat vinden die wilde waarnemen. Het ging om urenlange verhoren die over meerdere dagen waren uitgesponnen.’ Ook andere diensten van Smeets later in maart verliepen verre van vlekkeloos. Hij stelt dan ook dat de verhoorbijstand vooralsnog een drama is. Het begint er volgens hem al mee dat het ondoenlijk is meerdere cliënten op verschillende bureaus bij te staan.
Voor de kleine kantoren, die geen kantoorgenoten kunnen laten waarnemen, zijn dit soort zaken wellicht een nog groter probleem. Michiel Glas van Glas & Van den Heuvel Advocaten: ‘Ik, en andere eenpitters met mij, vrezen dat wij klanten gaan verliezen aan kantoren met een ruimere personele bezetting. Dit hangt natuurlijk samen met de huidige financiële stand van zaken. Ik kan met deze vergoeding geen bevriende collega verzoeken om voor mij waar te nemen.’
Steller hoort dit ook veelvuldig om zich heen. ‘Als je iemand van buiten je eigen kantoor wilt laten waarnemen, moet je hier eigenlijk voor betalen. Maar waarvan? Je houdt er zelf al niets aan over.’ Ander punt dat veel gehoord wordt, is het feit dat er per zaak slechts voor één verhoor kilometers vergoed worden. Met name in de minder stedelijke gebieden waar veel gereisd moet worden tijdens een piketdienst is dit een probleem. ‘Ik hoor verhalen dat voor een zaak met drie verhoren tachtig kilometer vergoed wordt, terwijl er in totaal tweehonderdveertig kilometer is gereden. En dan is de vergoeding ook nog eens heel laag, slechts 0,09 eurocent per kilometer,’ zegt Steller.
Actievere rol
Doel van de NVSA en de NVJSA bij het kort geding was ook om voor advocaten meer mogelijkheden te krijgen tijdens het verhoor. Volgens de nieuwe regels geldt dat advocaten vooraf en na afloop van het verhoor opmerkingen mogen plaatsen, ook bij het proces-verbaal. Tijdens de ondervraging mag de advocaat ten minste één onderbreking vragen en ze mogen ingrijpen als de druk op de verdachte te hoog wordt opgevoerd. De verenigingen willen dat advocaten actiever aan het verhoor mogen deelnemen en bijvoorbeeld antwoorden van hun cliënt mogen herformuleren. Steller: ‘Je kunt niet van een advocaat verwachten dat hij lijdzaam gaat toekijken als het misgaat tijdens het verhoor. Zo zitten advocaten niet in elkaar en daarvoor zitten we ook niet bij een verhoor.’
De ervaringen over de rol van de advocaat tijdens het verhoor zijn tot nu toe wisselend van aard. Zo laat Glas weten vrij veel ruimte te hebben gekregen voor zijn inbreng. ‘De cliënt richtte zich meerdere malen tot mij en ik kon gemakkelijk antwoord geven. Hier werd geen bezwaar tegen gemaakt.’ Ook advocaat Leonie van der Grinten van De Rooij Van Wijk Advocaten zegt dat zij tijdens haar eerste korte bijstand door de verbalisanten goed werd betrokken bij het verhoor. Haar tweede verhoor liep daarentegen totaal anders. ‘Ik voelde me een buitenstaander en een opmerking over het proces-verbaal leidde tot een discussie. Het werd uiteindelijk toch opgenomen in het proces-verbaal, maar blij waren de verbalisanten hier niet mee.’
Uit de maandelijkse Werkgroep Strafrecht in Den Haag blijkt dat Haagse strafrechtadvocaten de omgang met de nieuwe regels als redelijk prettig ervaren. Het is volgens hen duidelijk waarneembaar dat ook de politie haar best doet om het een en ander goed te laten verlopen. ‘Sommige advocaten hebben ook rechtsbijstand kunnen verlenen tijdens het verhoor en niet alleen voorafgaand of na afloop daarvan,’ aldus Diantha van Eijsden van Kaarls Strafrechtadvocaten in haar verslag over de werkgroep.
Smeets vindt wel dat de regels veel duidelijker moeten worden. Volgens hem zijn er ernstige verschillen waar te nemen over de rol die advocaten hebben tijdens het verhoor. Hem werd tijdens een verhoor voorgehouden wat de regels van de politie waren. ‘Machtig mooi, maar daar ben ik niet aan gebonden omdat die regels niet zijn afgesproken met mij of met de orde.’ Samenvattend concludeert Smeets: ‘De regels moeten duidelijker en die onzinvergoeding moet van tafel. En om het probleem van het meerdaags beschikbaar zijn op te lossen, moeten er meer mensen heen gezonden worden.’
Francisca Mebius