Eigen bijdrage rechtsbijstand: vrees voor extra drempels

Sociaal advocaten hebben gemengde gevoelens bij het kabinetsplan om de eigen bijdrage door de Raad voor Rechtsbijstand te laten innen. De verschuiving van het incassorisico betekent een verlichting. Tegelijkertijd zijn ze bang dat rechtzoekenden te maken krijgen met een extra barrière.

Door / Sabine Droogleever Fortuyn

‘Ik doe nu een zaak waarin ik het afgelopen halfjaar zeven toevoegingen heb aangevraagd. Niet omdat het leuk is om te proce­deren, maar omdat de situatie erom vraagt. Het gaat om een complexe echtscheidingsprocedure, waar gedrags- en omgangszaken maar ook ondertoezichtstelling en uithuis­plaatsing uit voortvloeiden.’ Sanne van Oers (Van Schie advocaten, Nijmegen) doet veel toevoegingszaken op het gebied van personen- en familierecht, strafrecht, BOPZ en jeugdrecht. Ze maakt zich zorgen over de bezuinigingen op de rechtshulp. De eigen bijdrage voor rechtzoekenden is de afgelopen jaren sowieso al verhoogd. In 2013 is ook nog eens de anticumulatieregeling afgeschaft, waardoor toevoegingsgerechtigden die binnen een halfjaar opnieuw in een of meer zaken partij zijn, niet langer een korting krijgen. ‘Voor de zeven toevoegingszaken is mijn cliënt een paar duizend euro kwijt. Ze heeft dat bedrag niet en heeft dus nog niet betaald.’

Inkomensnormen en eigen bijdragen reguliere toevoeging in euro’s, normen 2016

Bron: Raad voor Rechtsbijstand

Advocaten kiezen er geregeld voor de eigen bijdrage kwijt te schelden of een betalingsregeling te treffen, blijkt uit een rondgang. ‘Als het er echt niet in zit, innen we geen eigen bijdrage,’ zegt Hein Vogel, voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN). Dat is overigens niet tuchtrechtelijk verwijtbaar. Een dekenbezwaar over het structureel niet-innen van de eigen bijdrage verklaarde het Hof van Discipline in een uitspraak van 10 april 2015 ongegrond.

Het kabinet vindt echter dat burgers de eigen bijdrage echt moeten betalen. Daarom is het van plan de inning te laten uitvoeren door de Raad voor Rechtsbijstand, in navolging van het advies van de commissie-Wolfsen. Volgens Van der Steur brengt dat advocaten jaarlijks naar schatting tussen de 10 en 20 miljoen euro op.

Schulden

Politiek ligt dat echter gevoelig. Hoever moet je gaan bij het incasseren? De Tweede Kamer wil voorkomen dat rechtzoekende burgers zonder geld ook nog eens de deurwaarder op de stoep krijgen omdat ze hun eigen bijdrage niet hebben betaald. De Raad voor Rechtsbijstand zal om die reden een hardheidsclausule toepassen bij het innen van de bijdrage, schreef justitieminister Van der Steur (VVD) eind mei aan de Tweede Kamer. ‘Naast de inkomensafhankelijke hoogte van de eigen bijdrage zal de raad daarbij ook over de mogelijkheid blijven beschikken om rechtzoekenden die – gelet op hun individuele omstandigheden – zelf niet in staat kunnen worden geacht om de laagste eigen bijdrage te betalen, hiervan volledig vrij te stellen (nihilstelling). Daarnaast wordt het mogelijk dat de raad in bijzondere gevallen een passende betalingsregeling kan treffen.’

Welke voorwaarden de Raad voor Rechtsbijstand verbindt aan een betalingsregeling of een nihilstelling, is nog niet duidelijk. ‘We zijn nog bezig met de uitwerking. Die zal een plek krijgen in een algemene maatregel van bestuur. Er wordt, zoals Wolfsen adviseert, gedacht aan situaties waarbij het netto-inkomen van de rechtzoekende onder de beslagvrije voet zit,’ laat een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie weten.

Sociaal advocaten hebben er gemengde gevoelens bij. De verschuiving van het incassorisico is voor hen een verlichting. Tegelijkertijd vrezen ze dat het verstrekken van toevoegingen zal afhangen van de vraag of een cliënt zijn of haar eigen bijdrage betaalt. Van der Steur beloofde de Tweede Kamer in september dat de al dan niet succesvolle inning van de eigen bijdrage geen belemmering zal zijn voor de behandeling van de zaak. PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt is daardoor niet helemaal overtuigd. ‘Ik heb in datzelfde debat gezegd dat als dit niet goed wordt geregeld, ik ondanks de evidente voordelen voor de advocatuur liever vasthoud aan het oude systeem omdat de nadelige gevolgen dan te groot zijn.’

Kwetsbaren

De twijfel wordt vooral gevoed door de angst dat rechtzoekenden in hun gang naar de rechter te maken krijgen met extra drempels. Reinier Feiner, bestuurslid van de VSAN, zegt: ‘Het moet geen instrument van de overheid worden om het beroep op gefinancierde rechtsbijstand af te remmen. Dan snijd je de weg naar rechtsbijstand af.’ Voorzitter Hein Vogel vraagt zich af hoe het zal gaan met mensen die hun eigen bijdrage niet kunnen betalen. ‘Sommige mensen zitten ver in de schulden. Tegelijkertijd is hun schuldsanering nog niet officieel begonnen. Op het moment dat de eigen bijdrage op een grotere afstand wordt geïnd, is de kans groot dat er minder ruimte is om dat innen te finetunen op de ­situatie.’

De VSAN weet zich in elk geval gesteund door de linkse fracties in de Tweede Kamer. PvdA’er Recourt: ‘Juist de meest kwetsbaren zouden door een rigide gehanteerde regeling voor kwijtschelding hun recht niet kunnen halen en dat is niet acceptabel.’

De eigen bijdrage bedraagt voor huishoudens in de laagste inkomensgroep 196 euro (zie kader op pagina 11). Rechtzoekenden die hun probleem eerst aan het Juridisch Loket hebben voorgelegd, ontvangen een korting van 53 euro. Overigens is het kabinet van plan deze regeling af te schaffen en toevoegingsgerechtigden standaard de korting te geven. De eigen bijdrage voor de hoogste inkomensgroep in reguliere toevoegingszaken is ruim 800 euro. De eigen bijdrage in scheidings­gerelateerde zaken ligt hoger (zie kader op pagina 12). Voor de laagste inkomensgroep bedraagt deze 287 euro, inclusief korting. ‘Onbegrijpelijk’, vindt ­Augusta van Haga, bestuurslid van de vereniging Familierecht Advocaten Scheidingsmediators (vFAS). ­‘Waarom de bijdrage in echtscheidingszaken hoger moet liggen dan in andere aan­gelegenheden, zien we niet.’

SP-Kamerlid Michiel van Nispen vindt de eigen bijdragen op dit moment überhaupt veel te hoog. ‘De voorgestelde verlaging van de korting van 53 euro van de regering is onvoldoende. De SP stelt daarom voor de tarieven met dertig procent te verlagen. Dat er voor personen- en familierecht nog hogere bijdragen gelden dan voor andere rechtsgebieden is niet gerechtvaardigd. Die zouden naar beneden moeten worden bijgesteld.’

Van Nispen, gesteund door Judith Swinkels (D66), vreest dat midden­inkomens moeilijk toegang tot het recht krijgen. Ze vallen buiten de gefinancierde rechtsbijstand en een commerciële advocaat is voor hen vaak te duur, stelt hij. Dit najaar dienden de beide Kamerleden een motie in waarin ze de regering vroegen uit te zoeken wat de effecten zijn van een verruiming van de inkomensgrenzen voor gesubsi­dieerde rechtsbijstand. Van der Steur ziet echter geen noodzaak tot zo’n verruiming. Rechtzoekenden met een juridisch conflict kiezen vaak voor een alternatieve weg, schreef hij de Kamer in reactie op de motie. Daarbij kost verhoging van de inkomensgrens volgens Van der Steur de schatkist 2,6 tot 9 miljoen euro per jaar. Een bedrag dat niet binnen zijn begroting past. En dus houdt hij zijn hand op de knip.

Inkomensnormen en eigen bijdragen scheidings(gerelateerde) toevoeging in euro’s, normen 2016

Bron: Raad voor Rechtsbijstand