Je kunt het een modeverschijnsel noemen: de toekomst duiden aan de hand van vier mogelijke scenario’s. In het beste geval is het een educated guess. De toekomst voorspellen blijft lastig voor stervelingen. Gelukkig zijn we nogal kort van memorie: als de toekomst het heden is geworden, zijn we doorgaans vergeten wat er in het verleden over is gezegd.
Door Kees Pijnappels
Ook de Rechtspraak heeft een ‘scenarioplanning’ laten maken onder de titel Verder bouwen aan het huis van de rechtsstaat. Om goed voorbereid te zijn op wat komen gaat. In vogelvlucht de vier scenario’s.
Democratuur
Geen plezierig toekomstbeeld. In de wereld heersen wantrouwen, protectionisme en polarisatie. De EU is uiteengevallen. In Nederland is een sterke man aan de macht, type Erdoğan. Politie en veiligheidsdiensten maken de dienst uit, de rechtsstaat brokkelt af. De grenzen zijn dicht voor immigranten, internationale verdragen worden ondergeschikt aan nationale wetgeving. De Nederlandse economie raakt in het slop, de sociale verloedering neemt toe. De rechterlijke macht staat onder druk. De overheid predikt law and order en hecht veel waarde aan het strafrecht. Het primaat ligt echter bij de uitvoerende macht. De onafhankelijkheid van de Rechtspraak is niet meer vanzelfsprekend.
Stabiele solidariteit
Met stip op één. De internationale samenwerking verloopt prima, landen pakken samen problemen aan. De wereldhandel floreert. De EU is uitgegroeid tot één groot Europa, met open grenzen. Nederland kent een veelkleurige samenleving waar het leven goed is. Techniek en digitalisering hebben een grote vlucht genomen. Geautomatiseerde geschiloplossing is gemeengoed. Dankzij kunstmatige intelligentie en juridische apps is een gang naar de rechter minder vaak nodig. Alle innovatie leidt ook tot nieuwe problemen. Het is aan rechters om normen en waarden toe te passen op de nieuwe werkelijkheid. Uiteraard doen ze dat online.
Versplinterde jungle
Denk aan Gotham City. De wereld is ronduit onveilig, gekenmerkt door oorlog, terreur, ziekte, armoede. Machtige landen, multinationals en maffia maken de dienst uit, het recht van de sterkste geldt. Steden zijn dystopische plekken waar je liever niet ongewapend over straat gaat. Het vertrouwen van de burger in het gezag is verdwenen, de democratische rechtsstaat is passé. Rechters durven niet in onafhankelijkheid te beslissen, bang voor wraak. Komen ze toch tot een uitspraak, dan wordt deze vaak straffeloos genegeerd. Mensen stappen dan ook niet meer naar de rechter bij een conflict, ze lossen het zelf wel op.
Decentrale commune
De overheid trekt zich terug, het particuliere initiatief viert hoogtij. De globalisering raast voort, maar tegelijkertijd wint de lokale economie aan kracht. De EU bestaat nog wel, maar Brussel heeft minder te zeggen. Mensen richten samen hun eigen omgeving in. Dat kan ook, mede dankzij het basisinkomen voor iedere Nederlander. Er is een wildgroei aan ecodorpen, zorgcoöperaties en andere samenlevingsmodellen. Niet alles draait om geld, zingeving is minstens zo belangrijk. De rol van de rechter als geschilbeslechter wordt kleiner. Het strafrecht blijft het primaat van de overheid. Voor het overige vinden burgers, organisaties en bedrijven hun eigen weg, geholpen door digitalisering.
Dit artikel verscheen in het meinummer van het Advocatenblad. De hele editie is hier te lezen.