Stel, u heeft een cliënt die een pretpark in het oosten van het land wil beginnen. U bent zijn advocaat en hij vraag u om advies. Waarschijnlijk onderzoekt u hoe het met het bestemmingsplan en het eventuele koopcontract is gesteld, u doorploegt het kadaster en vraagt bij de gemeente na welke vergunningen er eventueel nodig zijn. Zo denkt u een aardig beeld te hebben, toch? Er is echter veel meer mogelijk met het gebruik van big data.
Door Daphne van Dijk
‘Je kunt het zo gek niet bedenken of er worden data van bijgehouden,’ vertelt advocaat Niels van de Ven (58) van EQUO Advocaten in Oisterwijk, onder meer gespecialiseerd in open access data. ‘Voor de haalbaarheid van een toekomstig pretpark zou je bestaande data kunnen koppelen. Bijvoorbeeld informatie van toeristische instellingen over verblijfsgegevens; blijven mensen een nachtje of een hele week? En waar dan? Deze data kun je weer koppelen aan gps-data over verkeersstromen in de regio, klimaatontwikkelingen of social mediaberichten. Met data-analyse kun je de belangen van een cliënt beter in beeld brengen. Met misschien wel het uiteindelijke advies om een pretpark toch vijftig kilometer verderop te beginnen.
Big data kun je als advocaat op meer zaken inzetten. Denk aan een cliënt die franchiser wil worden, een grote vastgoedtransactie, contracten met overheden of een overname. Door big data te analyseren kun je bewegingen in beeld krijgen die anders verborgen blijven: geldstromen, concurrentiegedrag, elektronische gegevens. Slim digitaal verzamelen maakt het mogelijk juridisch scherper aan de wind te zeilen; het kan maatwerk opleveren voor een cliënt,’ vervolgt Van de Ven. Tot twee jaar geleden werkte hij als hoofd juridische zaken bij Tilburg University. Hij was in die functie nauw betrokken bij de verwerking van grote hoeveelheden onderzoeksgegevens.
Text mining
Arno Lodder (49), hoogleraar Internetrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), ziet nog andere mogelijkheden. Bijvoorbeeld op het gebied van het verzamelen van uitspraken. ‘Stel, ik ben bezig met het schrijven van een wetenschappelijk artikel over smaad en laster op internet. Nu moet ik het nog hebben van mijn eigen geheugen en zaken die mij te binnen schieten. Ik zou het heel handig vinden als ik met één druk op de knop alle uitspraken over smaad kon vinden. Technisch zou dit al mogelijk moeten zijn.’
Lodder doelt op text mining, het digitaal analyseren van grote hoeveelheden teksten. In de Verenigde Staten wordt het al toegepast. Grote kantoren of consultancybedrijven laten daar tekstanalyses los op rechterlijke uitspraken van de Supreme Courts. Zo is te voorspellen wat de uitkomst kan zijn van een bepaalde zaak en kunnen advocaten hun cliënten beter adviseren om wel of niet naar de rechter te stappen. Wat de rechter betreft: ook over hem of haar worden data geanalyseerd. In het common law systeem moeten magistraten hun vonnissen in het openbaar beargumenteren. Deze data kunnen leiden tot interessante inzichten welke rechters mild en welke zwaar straffen (en waarom).
Legal analytics wordt het ook wel genoemd; data-analyses die zich richten op het juridische domein. In Nederland worden aarzelend de eerste stapjes gezet. ‘De advocatuur is niet de meest innovatieve sector,’ verzucht Koen van Holten (51). De voormalig advocaat heeft ruim een jaar geleden zijn toga aan de wilgen gehangen en richt zich nu op de wetenschap: hij is tegenwoordig wetenschappelijk onderzoeker en docent Data Science & Law aan Tilburg University.
Van Holten voorziet de nodige uitdagingen voor juristen. ‘Data-analyses zijn gebaseerd op wiskundige principes. En wiskunde is juist het vak dat veel juristen op de middelbare school hebben laten vallen. Juristen worden langzaamaan geacht te begrijpen hoe big data en de nieuwste technologische ontwikkelingen in elkaar zitten – er worden eerste stappen gezet door opleidingsinstituten voor (bij)scholing. Een data-analyse laat eigenlijk alleen correlaties zien. De jurist zal die moeten gaan interpreteren en koppelen aan zijn kennis; welke verbanden zijn onzin en welke niet?’ stelt Van Holten, die binnenkort start met een promotieonderzoek hoe big data kan bijdragen aan een betere juridische praktijkuitoefening.
Samenwerking en specialisatie zijn daarbij belangrijk, niet in de laatste plaats omdat het analyseren van big data vooralsnog peperduur is en analisten schaars zijn. ‘Big data analyses vereisen veel vakkennis. Dat werk moet je aan anderen overlaten,’ vervolgt Van Holten. ‘Juristen zijn nodig om zinvolle verbanden te leggen. Daarvoor moeten ze wel bij voorkeur vanaf dag één bij het proces betrokken zijn. Onlangs had ik een gesprek met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) over een aantal pilots met big data. In die pilot verzuchtte een deelnemer dat het einde van het traject altijd weer een jurist zit die zegt: ‘Mag niet, kan niet, is in strijd met.’ Dus staat het verkeerslicht op rood en komt de ontwikkeling stil te liggen. Ik ben van mening dat het een toekomstige taak is van juristen om ontwikkelingen binnen de juiste kaders wél succesvol af te ronden. En zitten regels of wetten in de weg? Dan verander je die. Geen roadblocks opwerpen, maar roadmaps laten zien.’
Privacy
De toepassingen van big data in de toekomst zijn ongekend, maar er is ook een donkere kant. Het is een vakgebied waar hoogleraar Arno Lodder zich mee bezighoudt. ‘Denk aan de herleidbaarheid van data, de rechtvaardigheid van data en natuurlijk de privacyaspecten. We moeten zorgen dat we waarborgen inbouwen om analyses op een verantwoorde manier te gebruiken.’
Want we zijn er heel vaak niet van op de hoogte welke data er over ons worden verzameld. Arno Lodder: ‘Een fietsverzekering in Amsterdam is een stuk duurder dan in de rest van het land omdat uit data-analyse blijkt dat in de hoofdstad de meeste tweewielers worden gestolen. Sporen die je al googelend en op Facebook achterlaat, worden ongevraagd gebruikt voor marketingdoeleinden. En er bestaat al het Systeem Risico Indicatie (SyRI) waarbij overheden persoonsgegevens doorlichten en toetsen aan bepaalde risicoprofielen. Dan beland je als burger in een bak ‘afwijkend’ zonder dat je dat weet, laat staan waarom en wat de eventuele gevolgen zijn.
Minstens zo zorgwekkend kan het proces zijn om tot een data-analyse te komen. Op big data worden complexe algoritmes losgelaten. Maar er is geen zicht op hoe dat gebeurt, zeker niet bij zelflerende systemen. Daarom moeten het proces en de uitkomst altijd kritisch worden bekeken door de beperkte groep mensen die het begrijpt: data scientists, waar ook nog eens een schreeuwend tekort aan is.’
De hoogleraar haalt het voorbeeld aan van een wetenschappelijk onderzoek uit 1996 van Jaap Dijkstra, universitair docent Recht & ICT van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). In dit experiment ‘How to fool a lawyer’ werd aan negen juristen gevraagd een zaak uit de pogingsleer te beoordelen. Ze kregen hulp van een computersysteem dat advies gaf. Door de onderzoekers was expres een fout ingebouwd. Lodder: ‘Toch namen de advocaten het foute advies over. Dus zelfs mensen met juridische kennis zijn geneigd om bepaalde computergestuurde uitkomsten over te nemen.’
Werkwijze
Alert blijven dus. Dat geldt ook voor advocaten die zich met data-analyses willen bezighouden. ‘De grootste uitdaging zal zitten in de werkwijze van de beroepsgroep,’ concludeert raadsman Niels van de Ven. ‘Stel dat het lukt om multidisciplinaire teams te vormen. Stel dat het lukt om met hulp van data scientists een passend advies te kunnen geven. Hoe ga je als advocaat om met de vertrouwens- en geheimhoudingsregels? Met onafhankelijkheid? Wat doe je als uit de analyse van data van uitspraken blijkt dat bij een ontslag op staande voet de gang naar de rechter een vrij kansloze missie is?’
Waar het bedrijfsleven big data al heeft omarmd en specifieke branches als marketing niet meer zonder kunnen, zijn juristen nog terughoudend. ‘Marketingman en auteur Jaap Bosman heeft een interessante stelling hierover,’ zegt Koen van Holten. ‘Bosman heeft jarenlang bij advocatenkantoren gewerkt. In zijn boek ‘Death of a Law Firm’ ventileert hij de mening dat de beroepsgroep vanwege de bedrijfscultuur onvoldoende investeert in de toekomst en innovatie. Om in de toekomst de vruchten te kunnen plukken, kunnen advocaten nu al een start maken met het verzamelen van zo veel mogelijk data over hun eigen functioneren. Meten is weten. Denk aan de uitkomst van procedures, effect van hun adviezen. Door juridische data te digitaliseren, ontstaat er een basis voor het koppelen van data met andere kantoren. Zo raken advocaten in elk geval vertrouwd met de mogelijkheden die big data hen in de toekomst kan bieden. Think big, act small.’
‘Het Amerikaanse technologische onderzoeksbureau Gartner voorspelt hypes,’ besluit Van Holten. ‘De mogelijkheden met big data staan nog aan het begin van de curve. Over een paar jaar zullen de eerste producten op de markt komen waar het middelgrote kantoor ook wat aan heeft. Tot die tijd moeten advocaten, ondanks alle haken en ogen aan big data-analyses, niet op het perron blijven staan en kijken hoe de digitale trein voorbij dendert. Er is momenteel echt een datarevolutie gaande. Stap in, zou ik zeggen, dan weet je in elk geval waar die trein heen gaat.’
De NOvA hield onlangs een bijeenkomst over big data, met prof. Maarten van Steen. Die is terug te zien via deze link.
Dit artikel is verschenen in het Advocatenblad van juni 2017.