De markt voor toga’s wordt traditioneel beheerst door een handvol ateliers. Enkele nieuwkomers proberen een vaste stek te veroveren.
Door Francisca Mebius
Bewust voor Nederland gekozen
‘Help, master, help! Here’s a fish hangs in the net. Like a poor man’s right in the law; it will hardly come out.’ Deze passage uit het werk van William Shakespeare staat in de toga van een Nederlandse advocaat gedrukt. ‘Vrijspraak verzekerd’ en namen en spreuken van familieleden zijn andere voorbeelden van de trend om de advocatentoga te personaliseren.
Ook persoonlijke voeringen zijn inmiddels niet meer weg te denken uit togaland. ‘De panterprint is gemeengoed geworden,’ zegt Ernest de Vries (55) van de Togamaker Amsterdam. ‘Verder heb ik voeringen gemaakt van Vincent van Gogh, persoonlijke borduursels met familiewapens, vlaggen en ga zo maar door.’
Togamaker Amsterdam is een van de zes togamakers die Nederland rijk is. Het speelveld wordt al tientallen jaren beheerst door Togamakerij Rhebergen in Amsterdam, Toga-atelier Schout in Rotterdam en Bernard Poelman toga-atelier in Den Haag. Sinds enkele jaren is de markt uitgebreid met Togakopen.nl en Altoga. Togakopen.nl is in dit rijtje een vreemde eend in de bijt. Terwijl de andere togamakers handgemaakte toga’s uit eigen atelier tegen gemiddeld zo’n 700 euro aanbieden, levert Togakopen.nl confectietoga’s voor 199 euro, gemaakt in Roemenië.
Vak apart
Volgens De Vries van Togamaker Amsterdam duurt het ongeveer twee dagen om een toga te maken. ‘Met drie fulltime medewerkers en twee parttimers maken we er in ons atelier aan de Keizersgracht vier of vijf per week. Elke toga wordt in ons atelier aangemeten en gepast. We hanteren een prijs van 750 euro inclusief btw met alles erop en eraan. Wil je bijvoorbeeld een luxere voering of een biologische stof dan komen er wat tientjes bij.’
Togamakerij Rhebergen Amsterdam van eigenaar Kahriman Kazanci (67) werkt op dezelfde manier. Rhebergen bestaat al zo’n 130 jaar. In de jaren negentig nam de Griek Kazanci het atelier over van oud-eigenaar De Vos die vijf jaar geleden overleed. ‘Ik heb het vak van hem geleerd. Hiervoor maakte ik heren- en kinderkleding in Griekenland. Togamaken is echt een vak apart.’ Kazanci fabriceert samen met Helen Sahin (39) zes tot zeven toga’s per maand. Sahin: ‘Een toga is iets heel persoonlijks. Iedereen heeft een eigen smaak. De persoonlijke aanvragen groeien en zijn het leukst om te doen.’
De togamakers erkennen dat ze last hebben gehad van de economische crisis. Voor de crisis zaten er maanden bij dat Rhebergen wel zeventien aanvragen kreeg. Kazanci: ‘Tijdens de crisis liep dat terug naar gemiddeld vier à vijf per maand, maar er zaten ook maanden bij zonder aanvragen. Nu gaat het weer goed en is zes à zeven per maand voor ons de max.’
Het Rotterdamse atelier Schout zegt het nooit echt rustig te hebben gehad. Nu is het alweer lange tijd ronduit druk. Eigenaresse Debby Schout (47): ‘We zijn pas met ons team van vijf vrouwelijke kleermakers verhuisd naar een ruimere locatie in Rotterdam met meer comfort.’
‘Ik voel me soms een slang’
Feride Tosun (1988) – Strafrechtadvocaat bij Alpha Advocaten
‘Ik vond een slangenprint bij me passen. Als strafrechtadvocaat voel ik me soms een slang. Je weet soms meer dan wie dan ook. Dus ook of je cliënt schuldig is of niet. Dat maakt je echter niets uit. Je kruipt net als een slang met je cliënt door het proces heen. Als het een vrijspraak wordt, ben je nog blij ook. Vandaar dat een slangenprint er een beetje bij hoort.’
Nieuwe concurrentie
Van nieuwkomers op de markt zeggen de togamakers geen last te hebben. De nieuwste togamaker is Altoga in Rotterdam. Advocaat Nursel Köse-Albayrak betrad vorig jaar september de togamarkt. ‘Een advocaat-stagiair bij ons op kantoor bestelde een toga en wij vonden de levertijd erg lang. Wat begon als grap werd serieus toen ik besloot het pand naast ons kantoor te huren om daar toga’s te maken. Confectietoga’s hebben we op voorraad en toga’s op maat leveren we binnen twee weken. Onze manager en twee coupeuses werken met een vaste dunne, wollen stof van een Nederlandse leverancier.’
Daarnaast richt Altoga zich op accessoires. Zo is er de speciale togatas waar de toga en bef netjes in opgeborgen kunnen worden. Voor de allerkleinsten zijn er de togaslab en de minitoga. ‘Die vinden gretig aftrek. Leuk als kraamcadeau voor advocaatjes in spe.’
Togakopen.nl valt op door zijn lage prijs. Oprichter Marco van Duijn (48), advocaat in natuurbeschermingsrecht bij het idealistische advocatenkantoor Utopie in Den Haag, levert alleen confectietoga’s voor een vaste prijs van 199 euro.
‘Ik deed altijd maatschappelijk werk en ben bij toeval de advocatuur ingerold. Toen ik in 2013 beëdigd mocht worden en ik op zoek ging naar een toga vielen de prijzen in Nederland me tegen. Mijn vrouw is Roemeense en tijdens een vakantie in Roemenië zijn we daar op zoek gegaan naar een togamaker.’
Van Duijn vond in de stad Constanta een vrouw die samen met haar moeder toga’s maakt. ‘Zij leverde een mooie toga voor een goede prijs en ze vroeg ons of we haar toga’s in Nederland wilden verkopen. We hebben afspraken met haar gemaakt die gunstig voor haar en voor ons zijn. Wij betalen haar meer dan Roemeense advocaten.’
Van Duijn verkoopt alleen via internet. ‘Het is een standaardtoga zonder tierelantijnen. Toga’s van andere materialen kunnen geleverd worden, maar specifieke vragen over bepaalde voeringen en dergelijke doen we niet.’
Van Duijn, die geen aantallen wil noemen, stelt dat de afname toeneemt en dat het marktaandeel van Togakopen.nl de afgelopen vier jaar flink is gegroeid. ‘Onze klant is een dwarsdoorsnede van de balie met heel verschillende leeftijden. Af en toe leveren we aan rechtbanken en opleidingsinstanties.’
Togakopen.nl werkt naar eigen zeggen uit idealisme met Roemenië. ‘We hadden negatieve reacties verwacht van Nederlandse togamakers, omdat het niet goed is voor het ambacht in Nederland. Dat valt mee. Wij zien het als ethisch ondernemen en bedrijven eerlijke handel met onze maakster. Het is voor ons echt een project om het land te helpen.’
‘Nogal wild en tegendraads’
Brigitte Roodveldt (1965) – Strafrechtadvocaat bij FTW Advocaten
‘Ik wilde altijd al een toga die anders is dan andere, maar ik wist niet dat het mocht. Tot mijn voormalig kantoorgenote Ayse Cimen een nieuwe toga liet maken met een prachtige voering. Ik besloot mijn toga te laten voeren met een hysterische print. Dat heeft te maken met mijn jaren als raio op de Rechtbank Haarlem begin jaren negentig. Ik moest daar zwaar in het Haarlemse gareel lopen. Ik was toen nogal wild en tegendraads en viel uit de toon. Dat gevoel is altijd bij me gebleven. In de voering zit dat opstandige van toen. Van alles wat niet mocht en nu wel.’
Maatwerk
De andere togamakers bedienen een ander marktsegment, waarin de vraag naar maatwerk centraal staat. Ze drijven vaak ook op vaste klanten. Zo is De Vries de leverancier voor de Verenigde Naties en levert Schout vast aan de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie. ‘Daarnaast werken we veel voor advocatenkantoren die nieuwe medewerkers doorsturen,’ vertelt Schout.
Kazanci van togamaker Rhebergen maakt zich niet druk over vaste opdrachten of andere togamakers. Hij stelt geen concurrenten te hebben. ‘Wat ik maak, doet niemand me na. We werken met de beste kwaliteit stof en knopen, onze mouwen zijn langer dan bij anderen en zitten beter in elkaar. Ook de achterkant is langer en we maken gebruik van naden voorop. Dat is ons herkenningspunt.’ Dat iemand toga’s aanbiedt voor 200 euro vindt hij vreemd. ‘Een toga is voor het leven, dus dan is kwaliteit belangrijk. Ik ga door tot ik erbij neerval en daarna neemt Sahin, die nu druk aan het leren is, het atelier over.’
Dit artikel is ook verschenen in het Advocatenblad van november 2017.