Slim is een smart contract niet per definitie. Ook is het niet per se een contract. Maar wat valt er dan wel onder te verstaan? Tegen die kwestie liepen smart contractexperts van twintig organisaties uit het bedrijfsleven, de overheid, het onderwijs en toezichthouders dit jaar aan. De deskundigen, onder wie advocaten van Kennedy Van der Laan, Pels Rijcken en Van Doorne, vormen de Smart Contract Werkgroep van de Dutch Blockchain Coalition. Nu smart contracts in opkomst zijn, stelden zij zich tot doel te onderzoeken welke vragen of hiaten in wet- en regelgeving bestaan bij smart contracts en wat de kennisbehoeften zijn op dat vlak. Maar het bleek eerst nodig een eenduidige definitie op te stellen (zie ‘Wat is een blockchain smart contract?’). Kort gezegd: een smart contract is een computerprogramma en niet altijd een overeenkomst (zie ‘Verschijningsvormen’).
Schaalbaar
Maandelijks kwam de werkgroep vanaf december 2016 bij elkaar om praktijkvoorbeelden van smart contracttoepassingen te bespreken. ‘Als ik kijk naar het type experiment, dan worden smart contracts volwassen,’ zegt Sandra van Heukelom-Verhage, partner bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn en lid van de Smart Contracts Werkgroep. ‘Maar de pilots die we bekeken, zijn nog niet erg schaalbaar. Dat is waar 2018 voor gebruikt gaat worden: toetsen of wat je met een bouwer hebt bedacht werkt en dat groter maken.’
Critici die denken dat het niet zo’n vaart zal lopen, zijn er volop. Smart contracts zouden vooral een fantastische manier zijn om geld te verliezen. Door verschillende hacks raakten de afgelopen maanden miljoenen dollars permanent geblokkeerd in de blockchain, als in een eeuwigdurende escrow. Van Heukelom ziet die problemen ook, maar maakt onderscheid tussen de transactiepraktijk, waarbij grote hoeveelheden geld worden vastgezet, en andere vormen van smart contracts. ‘Ik ben juist fan van die andere toepassingen. Administratieve processen, stappen die leiden tot een bepaalde aanspraak of vaststelling: daar zijn smart contracts heel geschikt voor. Dan is de hele geldvraag niet nodig. Bij die toepassingen gaat het meer om de zekerheid dat het juiste proces wordt gevolgd.’ Van Heukelom geeft als voorbeeld: ‘Zet drie mensen neer om een proces uit te voeren en iedereen doet het anders. Smart contracts brengen veel gelijkheid en zekerheid: er is maar één manier van uitvoeren.’
Maar ook voor die toepassingen waarbij het risico van geld verliezen minder speelt, zijn er vragen. Grote wetswijzigingen acht de werkgroep niet nodig. Maar hoe bescherm je bijvoorbeeld persoonsgegevens, hoe werken redelijkheid en billijkheid bij smart contracts en hoe zit het met aansprakelijkheid? Van Heukelom: ‘Die vraagstukken zien meer op de materiële kant van het recht. Als we daar in 2018 stappen in zetten, kunnen we bewijzen dat smart contracts heel bruikbaar zijn.’
Communicatie
Van Heukelom zag al een paar inspirerende voorbeelden van werkende smart contacttoepassingen. Zo bouwde IBM met de RDW het ‘Fietsplan’. De eigenaar van een elektrische fiets kan met deze toepassing de fiets registreren en overdragen. Ook kan de eigenaar aangifte doen van diefstal binnen de applicatie. Een smart lock registreert waar en wanneer de fiets op slot gaat. Verzekeraars handelen claims af met een smart contract en gaan daarbij uit van gegevens in de blockchain als aanschafwaarde en of de fiets op slot stond.
Bij het project Mijn Zorg Log was Van Heukelom betrokken aan de advieskant. Mijn Zorg Log is een manier om informatie te delen over verschillende zorgdomeinen. Dat er zorg is geleverd en wat er aan zorg is geleverd, wordt vastgelegd in de blockchain. Met smart contracts kunnen aanspraken en declaraties geregeld worden; dat zou een denkbare volgende stap kunnen zijn in Mijn Zorg Log, zegt Van Heukelom. Vakblad voor informatietechnologie Computable eerde Mijn Zorg Log met een award voor het beste ICT-project van 2017.
Verschijningsvormen
Hoe zijn de verschillende verschijningsvormen van smart contracts juridisch te duiden? De Smart Contract Werkgroep noemt de zeven meest voorkomende vormen:
- Een overeenkomst of ter uitvoering van een overeenkomst.
- Opschortende of ontbindende voorwaarden.
- Eenzijdige rechtshandelingen.
- Publiekrechtelijke besluiten.
- Bewijsmiddelen.
- Automatische uitvoering van al dan niet wettelijke processen.
- Naleving van wettelijke verplichtingen.
Wat is een blockchain smart contract?
Het rapport van de Smart Contract Werkgroep van de Dutch Blockchain Coalition definieert een block chain smart contract als ‘een deterministisch computerprogramma dat op een blockchain wordt gerepliceerd en uitgevoerd’. Deterministische computerprogramma’s volgen het ‘als dit, dan dat’-stramien: de uitkomst is voorspelbaar. Bij bepaalde beginwaarden en input zal een smart contract altijd dezelfde output geven.
De blockchain is eigenlijk een digitaal grootboek dat decentraal is opgeslagen, verspreid over verschillende computers of servers in een peer-to-peer netwerk. De computers synchroniseren regelmatig met elkaar. Informatie die eenmaal is ingevoerd, kan niet door één persoon gewijzigd worden. De andere onderdelen van het netwerk geven dan bij synchronisatie een foutmelding. Daarom worden blockchain en smart contracts vaak gecombineerd. De gegevens waar smart contracts vanuit gaan, moeten wel betrouwbaar zijn. De onveranderlijkheid van de blockchain levert dat vertrouwen.
In 2018 gaat ook het ministerie van Justitie en Veiligheid smart contracts gebruiken bij in beslag genomen auto’s. Softwarebedrijf LegalThings bouwde het platform daarvoor. ‘Eigenlijk wordt zoveel tijd en geld verspild aan communicatie,’ zegt LegalThingsoprichter Rick Schmitz. ‘Verdachten kunnen zelf niet in het systeem. Ze moeten een advocaat bellen om een schikkingsvoorstel te krijgen waarmee ze de auto terug kunnen kopen. Dat kan maanden duren, ook als je niet veroordeeld wordt.’ Met het smart contract dat LegalThings ontwierp, heeft iedereen met een specifieke sleutel toegang tot het proces en de status ervan.
Dit automatiseren van overeenkomsten en wetgeving heeft een enorme impact op het werk van advocaten, meent de LegalThingsoprichter. ‘Een advocaat wordt nu betaald voor communicatie. Waarom zou een verdachte bijvoorbeeld nog bellen met een advocaat over een in beslag genomen auto als er een smart contract is? Hij kan alles inzien en weet precies wanneer hij een schikkingsvoorstel kan verwachten.’ Schmitz ziet nog wel toegevoegde waarde voor advocaten bij geschillen.
Volgens Van Heukelom is procederen niet het enige werk verbonden met smart contracts waar advocaten straks een rol hebben. ‘Alles wat gedigitaliseerd wordt, hoeven wij niet meer te doen. Maar of dat goed gaat en de vertaling van het juridische naar code: daar ligt onze taak. En in de rechtszaal zijn we een belangrijke vertaler van die code terug naar taal. Als je daar nu op inzet, aan de ene kant juridisch compliant handelen omzetten in code en aan de andere kant die code vertalen in begrijpelijke taal, dan heb je ook over een paar jaar als advocaat een fantastisch beroep.’
Dit artikel is ook verschenen in het Advocatenblad van december 2017. De hele editie is hier te lezen.
