#MeToo noopt tot andere kantoor­cultuur 

De leidinggevende die zijn medewerker met erotische ondertoon complimenten maakt. Het jaarlijkse wintersportuit­je waarbij vrouwelijke werknemers door collega’s worden lastiggevallen. Voorvallen van seksuele intimidatie en machtsmisbruik waar je vroeger niet veel over hoorde. Maar dankzij de #MeToo-beweging, die begon na berichten op Twitter over het grensoverschrijdende gedrag van de Amerikaanse filmproducent Harvey Weinstein, komen over de hele wereld incidenten van werkgerelateerde seksuele intimidatie naar buiten. 

Het fenomeen doet zich overal voor en dus ook in de advocatuur, zegt advocaat Hian Li Ko (50) van het Rotterdamse kantoor Ko & Co Advocaten. Die omstandigheden zijn uiteenlopend, en moeilijk eenduidig vast te leggen, want seksuele intimidatie is een breed begrip. ‘Het gaat om verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag. In elk geval zijn het uitingen met een seksuele ondertoon met als doel of gevolg dat de seksuele waardigheid van een persoon wordt aangetast,’ zegt Ko. 

Om situaties van seksuele intimidatie te voorkomen, adviseert ze kantoren om intern beleid te maken dat zwart-op-wit stelt dat seksuele intimidatie en machtsmisbruik niet worden getolereerd. ‘Als duidelijk is welk gedrag niet wordt getolereerd, kun je als werkgever ook makkelijker werknemers die zich misdragen, aanpakken.’ 

Bruggink & Van der Velden uit Utrecht heeft er desalniettemin voor gekozen geen geschreven protocol op dit gebied vast te leggen, zegt medewerker en arbeidsrechtadvocaat Daniël Maats (35). Een van de redenen is, dat het lastig definieerbaar is wat nu wel of niet gewenst gedrag is. ‘Seksuele intimidatie in haar meest harde vorm is abject en verwijtbaar en ligt doorgaans duidelijk. Maar seksuele intimidatie kan ook niet-fysiek zijn. Het hangt van de persoon af in hoeverre het als intimiderend wordt ervaren. Een andere intonatie of een knipoog kan hetzelfde complimentje opeens ongewenst maken. En dan is er nog de glijdende schaal tussen liefde op de werkvloer en ongewenst gedrag. Veel relaties beginnen op de werkvloer. Maar waar de een liefde ziet, ziet de ander ongewenst gedrag.’ 

Bij Bruggink & Van der Velden is de aandacht voor het onderwerp seksuele intimidatie er al langer. In 2016 was er de campagne van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tegen seksueel ongewenst gedrag op de werkvloer. Een voorlichtingsposter waarbij een secretaresse wordt bedankt met een tik op haar billen, hangt aan de muur. Maats: ‘Volgens de Arbowet moet je zorgen voor een inventarisatie van risico’s en werknemers een veilige werkplek bieden. We hebben twee vertrouwenspersonen aangesteld.’ 

Ook het Amsterdamse kantoor Rutgers & Posch is alert op het onderwerp. Net als Bruggink & Van der Velden werken ze met vertrouwenspersonen, waar personeelsleden terechtkunnen voor ondersteuning en advies. Bovendien zijn er gedragsregels opgesteld waarin machtsmisbruik en seksuele intimidatie expliciet worden genoemd. ‘We maken onderling weleens een grapje: pas maar op, dit ga ik melden! Dat geeft aan dat er bewustzijn is. Maar sinds #MeToo zijn we zaken niet anders gaan inrichten. Dat heeft er ook mee te maken dat in ons kantoor alleen partners, medewerkers, senior-medewerkers en niet-advocaten werken, geen junioren.’ De hiërarchie is niet zo sterk, zegt Inge de Laat (40), partner bij Rutgers & Posch. ‘Ik vind dat aandacht voor discrete omgangsvormen sowieso onderdeel moet zijn van de normale manier van omgang. Iedereen moet zich zijn positie realiseren en daarmee rekening houden.’ 

Stichting De Jonge Balie, belangenbehartiger van beginnend advocaten, zegt bekend te zijn met incidenten in de #Me Too-sfeer. Maar ook daar is de belangstelling voor het onderwerp niet groter geworden sinds de internationale ophef. Bestuurslid Toine van Spanje (29) noemt het aantal gemelde incidenten klein. ‘In de advocatuur staan omgangsvormen hoog in het vaandel en moet je je correct gedragen,’ zegt hij. 

Het grote probleem bij seksuele intimidatie is dat het lastig is om te achterhalen wat precies is voorgevallen. ‘Het is het woord van de een tegen de ander,’ zegt arbeidsrechtadvocaat Inge de Laat. ‘Er zijn zelden getuigen bij, vanuit arbeidsrechtelijk perspectief is dat moeilijk. Je moet als werkgever een onderzoek opstarten en het voorval zo objectief mogelijk benaderen. De uitkomst is vaak dat je in gesprek gaat. Soms geeft iemand iets toe. Een bedrijf moet zich dan afvragen of het een reden is voor ontslag. Deze gevoelige zaken komen vaak niet bij de rechter maar worden geschikt. Dan wordt vaak een vergoeding betaald.’

In de advocatuur komt seksuele intimidatie zeker voor, maar dat zijn incidenten, reageert Elodie Carmiggelt (48), arbeids- en organisatiepsycholoog en verbonden aan managementadviesbureau Dialogue in Bussum. In de besloten sfeer van haar coachingspraktijk hoort zij verhalen die verder binnen het kantoor niet besproken worden. Gebeurt dat wel, dan komen deze incidenten doorgaans niet verder dan het roddelcircuit. ‘Er wordt dan een beetje lacherig over gedaan, maar het wordt niet echt bespreekbaar gemaakt,’ zegt Carmiggelt. 

Volgens haar is vaker sprake van machtsmisbruik of intimidatie zonder een seksuele component. ‘Tijdens coachingsgesprekken horen we over bullying. Het kleineren of foeteren.’

Een duidelijke link met seksuele intimidatie is er wel. ‘Er worden grenzen overschreden, er is sprake van machtsmisbruik. Door de afhankelijkheidsrelatie voelt een medewerker zich niet machtig genoeg om grenzen aan te geven. Vooral jonge advocaat-stagiairs onderaan in de kantoorhiërarchie, zijn daar het slachtoffer van.’ 

Bij diverse lokale Jonge Balie-verenigingen bestaan constructies om de drempel om te melden lager te maken. Zo heeft Jonge Balie Gelderland een eigen vertrouwenspersoon aangewezen en Jonge Balie Amsterdam een externe coach. ‘Voor beginnende mensen in de advocatuur is het soms fijner bij een persoon buiten de organisatie je verhaal te doen dan intern,’ zegt Toine van Spanje. Die drempel is een probleem, beaamt ook Hian Li Ko van het Rotterdamse kantoor Ko & Co Advocaten. ‘Vooral als de daders een hoge functie bekleden binnen een kantoor. Slachtoffers aarzelen om met hun verhaal naar buiten te treden. Ze zijn bang dat ze niet worden geloofd of dat ze hun baan verliezen als ze het aanhangig maken.’ 

Hoe kunnen medewerkers die te kampen krijgen met seksuele intimidatie effectief reageren? Volgens Carmiggelt hebben vrouwen in een situatie waarin dingen geïnsinueerd worden de neiging om die op een te vriendelijke manier af te wijzen. Mannen kunnen dit anders opvatten en zien als een aanmoediging naar meer. Wat werkt dan wél? ‘Als bot afkappen ongepast en bitchie overkomt, en respectvol afwijzen te vaag is, blijft er weinig over, zegt Carmiggelt. ‘Een alternatieve gedragswijze is assertieve vragen stellen: wat bedoel je met dit verzoek om het bij jou thuis in het weekend door te nemen? Dan moet iemand reageren en kun je het zakelijk oppakken. Of door feedback te geven en te zeggen: door deze opmerking voel ik me ongemakkelijk, kun jij je dat voorstellen?’ 

Het is belangrijk dat er meer aandacht voor dit onderwerp komt op kantoren, vindt Carmiggelt. ‘Machtsmisbruik en seksuele intimidatie verdwijnen niet vanzelf. Een kantoorcultuur verander je niet met een vertrouwenspersoon alleen. De hiërarchische setting is het oorzakelijke gegeven. Het individu moet versterkt worden, maar de structuur en de cultuur van het kantoor ook. Hoe voorkomen we ongewenst gedrag, wat zijn onze waarden en wat betekent dit voor hoe we elkaar aanspreken? Dat zijn vragen die organisatiebreed de aandacht verdienen. Als je niet weet hoe je onderwerpen die in de taboesfeer liggen op een neutrale manier bespreekt, is het ook heel lastig om de waarden die je met elkaar hebt bepaald, na te leven.’

Advocatenkantoren worden de komende jaren gedwongen om de hiërarchische cultuur aan te pakken, denkt Carmiggelt. ‘Er is namelijk een nieuwe jonge generatie aan boord. Ogenschijnlijk accepteert deze de hiërarchie. Maar dat is slechts voor een bepaalde tijd. Daarna kiezen ze voor zichzelf en vertrekken ze. Dit verloop heeft gevolgen voor kantoren. Bureaus zonder ethische code op het gebied van machtsmisbruik en seksuele intimidatie zullen uiteindelijk aan het kortste eind trekken.’ 

Carmiggelt gelooft niet dat #MeToo een hype is die weer overwaait. ‘Het is een issue waar vrouwen over de hele wereld mee worstelen. Langzamerhand wordt dat meer bespreekbaar gemaakt. De interne omgangsvormen vergen onderhoud de komende jaren. Dat is niet vreemd, want alle normen en waarden veranderen in de loop van de tijd. Nu vinden we het toch ook not done om op kantoor te gaan roken in het bijzijn van anderen? Op dezelfde manier zijn straks bepaalde seksueel getinte opmerkingen of grapjes een no-go.’ 

Door Mariska Jansen

Dit artikel is ook verschenen in het Advocatenblad van januari 2018. De hele editie is hier te lezen.