President Maarten Feteris van de Hoge Raad deed er bijna luchthartig over. Er is geen reden om ‘tobberig te doen over de Nederlandse rechtsstaat’. We staan nog altijd hoog op de internationale ranglijst van rechtsstatelijkheid. Natuurlijk kan het beter, maar zo erg als in Polen of Turkije is het hier gelukkig niet, hield hij dinsdag de senatoren voor.
De Eerste Kamer bereidt zich voor op een debat met de beide ministers van Justitie & Veiligheid, later dit voorjaar, met als thema de Staat van de Rechtsstaat. Daartoe had de Senaat een reeks deskundigen uitgenodigd hun visie te geven, waarbij Feteris het spits mocht afbijten. Als de president van de Hoge Raad al had bedoeld een positieve toon te zetten, dan mislukte dat volledig. Misschien hoeven we niet te tobben, reden tot zorg is er wel degelijk, riepen alle andere deskundigen in koor.
Werkdruk
Met name Astrid Creutzberg, rechter in Midden-Nederland en lid van de beweging Tegenlicht, liet er geen misverstand over bestaan. De rechterlijke macht in Nederland is overbelast. Sinds 2010 zit de Rechtspraak in een neerwaartse spiraal van bezuiniging en kwaliteitsverlies. De 2400 rechters doen hun stinkende best, maar kunnen het grote aantal zaken niet aan. Twintig minuten zittingstijd voor een uithuisplaatsing is geen uitzondering. Van bovenaf opgelegde productienormen gaan volgens haar tegenwoordig boven de inhoud. ‘De schaalvergroting die enkele jaren geleden is ingezet heeft weinig opgeleverd. Veel professionals zijn murw geslagen. De werkdruk is zo hoog, dat collega’s zich meer beslismachine voelen dan rechter.’ Volgens Creutzberg moeten er snel meer rechters bij en is een betere toegang tot rechtshulp nodig.
Rechtsbijstand
Een betere rechtshulp was ook de boodschap van algemeen deken Bart van Tongeren, inmiddels ook aan de overkant bij de Tweede Kamer kind aan huis. De deken noemde het ‘stuitend’ dat het kabinet niet meer geld wil uittrekken voor de gefinancierde rechtsbijstand. ‘Dat is een miskenning van de grondwettelijke plicht om zorg te dragen voor de rechtsbijstand voor on- en minvermogenden.’ Van Tongeren wees er op dat het vaak de overheid zelf is die toevoegingsprocedures uitlokt, zowel in bestuursrecht als in strafrecht. ‘Er is weinig of geen aandacht voor de gevolgen van veranderende wetgeving. Er is ook sprake van budgettaire ongelijkheid tussen politie en OM enerzijds en advocatuur anderzijds. Als er meer verdachten worden opgepakt, heeft dat gevolgen voor de rechtsbijstand. Daar wordt vooraf niet over nagedacht.’
Trias Politica
Corien Prins, hoogleraar Recht en Informatisering, bepleitte een inhaalslag op ICT-gebied. Zij ziet een kloof ontstaan tussen de wetgevende en rechterlijke macht en de uitvoerende macht. ‘Van de trias politica maakt alleen de uitvoerende macht echt gebruik van digitalisering. Over enkele jaren haalt de politie 90 procent van haar informatie uit sensoren in het publieke domein, in combinatie met data-analyse. Voor de fiscus geldt min of meer hetzelfde. De beide andere staatsmachten blijven ver achter.’
‘Speekuurrechter’ Ton Lennaerts wil van digitalisering juist niets weten. De gewone rechtzoekende man heeft daar in zijn visie geen behoefte aan. Kleinschalige rechtspraak, verzorgd door mensen van vlees en bloed, is zijn motto. Volgens Lennaerts heeft de proef met de spreekuurrechter in Noord-Nederland aangetoond dat het lokale procesmodel werkt. Wat hem betreft komen er overal in Nederland ‘huizen van het recht’, waar speekuurrechters – ‘de huisartsen van de juridische wereld’ – mensen van advies dienen.
Begroting
Vice-voorzitter Kees Sterk van de Raad voor de Rechtspraak benadrukte dinsdag nog maar eens dat de Rechtspraak zijn eigen begroting moet hebben. Tot dusver wil de politiek daar niets van weten. ‘De onafhankelijkheid van de Rechtspraak staat onder druk. De uitvoerende macht redeneert niet vanuit de wettelijke norm dat de rechter bepaalt hoeveel tijd er nodig is voor een zaak. We zijn afhankelijk van de beschikbare middelen van het ministerie van Justitie & Veiligheid.’
Volgens Sterk moeten daarnaast de griffierechten omlaag en dient de Rechtspraak de vrijheid te krijgen om te experimenteren met moderne vormen van geschilbeslechting.
door Kees Pijnappels
