De gerechten stellen journalisten in staat hun werk te doen. Openbare zittingen zijn altijd toegankelijk voor journalisten. Tijdens zittingen mogen journalisten tekstberichten via hun mobiele telefoon of laptop versturen. Denk bijvoorbeeld aan rechtbankverslaggevers met duizenden volgers die onder meer via Twitter live verslag doen van een zitting.
Wat journalisten kunnen verwachten van rechtbanken en hoven en hoe de pers voorzien wordt van informatie voor, tijdens en na rechtszaken is vastgelegd in de Persrichtlijn 2013 (gepubliceerd op rechtspraak.nl). Wat betreft beeld- en geluidsopnames tijdens zittingen is het uitgangspunt in de Persrichtlijn 2013 dat journalisten in principe beeld- en geluidsopnames mogen maken. Dit moet echter wel met toestemming van het gerecht gebeuren. In specifieke gevallen kan de rechter journalisten verbieden beeld- en geluidsopnames te maken. Het komt dan aan op een belangenafweging: de rechter weegt het belang van openbaarheid af tegen de belangen van een eerlijke rechtsgang.
Verdachten
Bij strafzittingen is dit nogal een gevoelig onderwerp. De meeste verdachten willen niet herkenbaar in het nieuws worden gezien. Voor strafzaken gelden dan ook afzonderlijke regels. Journalisten mogen tijdens een strafzitting wel beeld- en geluidsopnames maken. Ook professionele procesdeelnemers, zoals advocaten, mogen worden opgenomen. Er mogen echter geen beeld- en geluidsopnames worden gemaakt van getuigen, deskundigen, slachtoffers en publiek. Met toestemming van henzelf mag het wel, maar ook dat kan de rechter in uitzonderlijke omstandigheden verbieden.
Van verdachten mogen weliswaar geluidsopnames worden gemaakt, het maken van beeldopnames zonder hun toestemming is echter verboden. Toch blijven verdachten vrezen voor herkenning en tegenwoordig steeds meer. Soms zitten namelijk ook tekenaars in de zittingszaal. Dat is toegestaan; de Persrichtlijn 2013 voorziet daarin. Maar deze illustratoren laten hun kunsten volledig los op een tekening van de verdachte. Deze illustraties worden veelal gepubliceerd en zijn in de loop der jaren steeds meer op foto’s gaan lijken.
In 2017 protesteerde advocaat Paul Verweijen tegen de aanwezigheid van rechtbanktekenaar Petra Urban bij een zitting. Haar realistische tekeningen zouden niet meer te onderscheiden zijn van foto’s. Al vaker hebben advocaten bezwaar gemaakt bij rechtbanken en gerechtshoven tegen de aanwezigheid van een tekenaar. Dit verzoek heeft tot nu toe geleid tot verschillende beslissingen. Een eenduidig standpunt is er duidelijk niet.
Hoe verhouden deze illustraties zich dan met het verbod op beeldopnames? Aan de ene kant wordt erkend dat de verdachte moet worden beschermd voor publicatie om herkenning van de verdachte te voorkomen. Aan de andere kant mogen tekenaars wel tekeningen laten publiceren die eveneens kunnen leiden tot herkenning van de verdachte.
Herkenbaarheid
De discussie of het maken van tekeningen van verdachten is toegestaan, draait om herkenbaarheid. Verdachten mogen hun toestemming onthouden aan beeldopnames. In het verlengde zou dit moeten gelden voor realistische tekeningen waarin de persoon van de verdachte te herkennen is. Bij herkenbare tekeningen is de onschuldpresumptie in het geding.
Een verdachte is geen veroordeelde en moet voor onschuldig worden gehouden tot het tegendeel is bewezen. Ook is het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer in het geding. Zelfs als de verdachte veroordeeld zou worden, is de straf al door het gerecht bepaald. Als afgestraft persoon moet je ook verder kunnen met je leven en dit wordt lastig als de samenleving jou als ‘crimineel’ blijft zien.
De vraag is dan ook of de Persrichtlijn 2013 moet worden gewijzigd. De landelijke persrechters hebben naar aanleiding van Verweijens klacht gezegd bijeen te komen in oktober 2017.
Ook dit punt zou op de agenda hebben gestaan. Of er reeds een besluit is genomen over aanpassing van de richtlijn is onbekend. Vooralsnog staat op rechtspraak.nl nog steeds de Persrichtlijn 2013, zonder specifieke regels over levensechte illustraties.
Door / Feride Tosun, advocaat bij Alpha Advocaten in Almere.