Verhalen over de Davao Death Squads (DDS) die in de jaren negentig ruim duizend drugscriminelen en verslaafden vermoordden in opdracht van Rodrigo Duterte, destijds burgemeester van Davao, werden lange tijd afgedaan als urban legends.
Tot september 2016, toen voormalig DDS-lid Edgar Matobato opdook vanuit een getuigenbeschermingsprogramma en voor een openbare senaatscommissie een verklaring aflegde. De doodseskaders hadden wel degelijk bestaan, zei Matobato, en handelden in opdracht van (inmiddels president) Duterte.
Advocaat Jude Sabio was net herstellende van een bypassoperatie toen hij Matobato’s getuigenis op tv zag – en hoe de spijtoptant door senatoren uit het Duterte-kamp ‘aan de schandpaal werd genageld’.
Sabio’s twintig jaar ervaring als advocaat vertelden hem dat Matobato de waarheid sprak. ‘Maar hij stond er alleen voor,’ zegt Sabio. ‘Dus ik schoot hem te hulp op de enige manier waar ik op dat moment toe in staat was: door artikelen te schrijven in de krant.’
Zijn verhaal in de landelijke Philippine Daily Inquirer trok de aandacht van vader Albert Alejo, een jezuïtische priester. ‘Hij zocht contact met mij via Facebook en vertelde me dat Matobato geen advocaat had. Ik zei dat ik hem wel kon verdedigen omdat ik dat in mijn artikelen ook al had gedaan.’
Sabio is een allround eenpitter die tot dan toe voornamelijk kleinere strafzaken had gedaan: drugs, zeden, verkeersmisdrijven. ‘Ik denk altijd: een zaak is voor elke verdachte belangrijk, het maakt niet uit of iemand arm of rijk is. Elke zaak moet met ijver en trouw worden bevochten en ik vecht voor iedereen even hard.’
Twee weken na Matobato’s publieke getuigenis, op 6 oktober 2016, zocht Sabio zijn cliënt op in de cel. Ook sprak hij met senatoren Antonio Trillanes en Leila de Lima, de inmiddels afgezette voorzitter van de hoorcommissie voor wie Matobato had getuigd en fel tegenstander van president Duterte en diens War on Drugs-beleid. De Lima gaf hem het proces-verbaal van Matobato’s verklaring. Vier maanden later werd ze zelf aangehouden op verdenking van het aannemen van geld van veroordeelde drugscriminelen. Ook verscheen een compromitterende video van haar en haar chauffeur (en minnaar) op sociale media. Haar arrestatie werd alom gezien als politiek gemotiveerd. Zij zit nog altijd vast.
Nu stond Sabio er alleen voor. ‘Ik zou uitsluitend Matobato’s zaak in Davao doen, een andere advocaat zou de zaak naar het ICC brengen. Maar het lot had zijn beloop. Die andere advocaat liet het afweten.’ Rond maart vorig jaar kwam de zware taak op zijn schouders te liggen. ‘Dus ik heb de klacht bij het ICC voorbereid. Het was krap, omdat ik ondertussen ook de borgtocht van Matobato moest regelen én me moest verdedigen tegen valse aantijgingen als zouden wij een getuige tegen Duterte hebben omgekocht. Het leidde enorm af, maar ik liet me niet ontmoedigen.’
Ook niet toen hij ‘uit betrouwbare bron vernam’ dat hij, senator Trillanes, de twee klokkenluiders en de betrokken priesters op Dutertes hitlist stonden. ‘Als je weet dat je tegenstanders moordenaars zijn neemt het risico dat je loopt angstaanjagende dimensies aan,’ zegt Sabio. ‘Maar de straffeloosheid moet stoppen.’
De klacht tegen Duterte besloeg 77 pagina’s, die hij uitprintte in zijn hotel in Den Haag. ‘Voor mij was het niet anders dan een klacht indienen bij een rechtbank in de Filipijnen. Natuurlijk ben ik me bewust van de politieke gevoeligheden in deze zaak. Maar ik zie dat als bijzaak, irrelevant zelfs. Uiteindelijk gaat het om het bewijsmateriaal en de wet. Bij het ICC kijken ze naar de strafbare feiten, niet naar de politiek.’
Of Bensouda’s onderzoek daadwerkelijk tot vervolging zal leiden, is ongewis. Duterte zit vooralsnog stevig in het zadel en heeft de steun van de Amerikaanse president Donald Trump, die publiekelijk zijn bewondering heeft uitgesproken voor Dutertes beleid. De Filipijnse regering heeft inmiddels bekendgemaakt per onmiddellijk uit het ICC te stappen.
