Het kabinet herhaalt dat het stelsel van rechtsbijstand wordt herzien binnen de bestaande budgettaire kaders. Daarbij staat het bieden van ‘snelle, vroegtijdige en duurzame oplossingen voor problemen met mogelijke juridische consequenties’ centraal. Professionals worden betrokken bij een intensief ontwerpproces, stelt het kabinet.

Komende tijd worden de voorstellen nader uitgewerkt en kijkt het kabinet naar de financiële consequenties. Het kabinet verwacht dat het beroep op rechtsbijstand in 2018 lager uitkomt dan geraamd. Ook schort het kabinet de verwachte financiële effecten van de herziening van het stelsel met drie jaar op. ‘Om het eindresultaat te behalen is tijd nodig,’ staat in de begroting.

De digitalisering van de Rechtspraak wordt opnieuw vormgegeven. Ook op dat vlak is er weinig nieuwe informatie. De Rechtspraak besloot tot een ‘reset’. De nadruk komt nu te liggen op digitale toegankelijkheid: ‘De Rechtspraak zorgt ervoor dat procespartijen berichten en stukken digitaal met de Rechtspraak kunnen uitwisselen’.

J&V zal het tekort van veertig miljoen euro aanvullen dat dit jaar bij de Rechtspraak ontstaat. Dat is ontstaan door de vertraging in het digitaliseringsprogramma en door een sterk gedaalde zaaksinstroom. De prognose over het aantal zaken is daarom bijgesteld, maar de financiële bijdrage aan de Raad voor de rechtspraak is daarop niet aangepast.

De Experimentenwet rechtspleging kan naar verwachting in 2019 door het parlement worden behandeld. Dit wetsvoorstel biedt rechters de ruimte om te experimenteren met eenvoudige procedures. Volgend jaar zouden de eerste experimenten die worden ontworpen van start te kunnen. Het kabinet denkt daarbij aan pilots met buurtrechters, spreekuurrechters en de schuldenrechter. Ook zegt het kabinet te werken aan mogelijkheden om het gebruik van buitengerechtelijke geschilbeslechting uit te breiden.

Ook formuleert het kabinet drie ambities voor de komende jaren: digitalisering van de gehele strafrechtketen, verbeteren van doorlooptijden en verbetering van inzicht in, de aanpak van en de samenwerking met partners buiten de strafrechtketen bij multiproblematiek.

Het kabinet wil mediation in het strafrecht verder uitbreiden. Tegelijkertijd is het de bedoeling dat zaken tegen verdachten sneller worden afgedaan door het openbaar ministerie en de strafrechter, vermeldt de begroting. ‘De kwaliteit van de buitengerechtelijk afdoening wordt versterkt door uitbreiding van rechtsbijstand,’ stelt het kabinet daarbij. Een woordvoerder van het ministerie laat desgevraagd weten dat het daarbij gaat om ‘de intensivering van ZSM-rechtsbijstand’. Het is de bedoeling om dit najaar in twee regio’s werkwijzen te ontwikkelen, waarna in 2019 andere regio’s volgen.

Het kabinet kondigt in de begroting een wetsvoorstel aan om de voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI) te wijzigen. Gedetineerden zouden dan niet meer ‘automatisch’ vrijkomen zodra zij tweederde van hun straf hebben uitgezeten. Per gevangene wordt dan apart bekeken of zij in aanmerking komen voor VI. Het ministerie wil de periode bovendien beperken tot maximaal twee jaar.

Er komt meer geld voor de aanpak van zware, georganiseerde (drugs)criminaliteit en de aanpak van cybercrime. Naar de uitbreiding van politiecapaciteit en versterking van de politieorganisatie gaat 291 miljoen euro; een maatregel die al was aangekondigd in het regeerakkoord.

In 2019 werkt J&V verder aan ‘Ondermijningswetgeving’, om de juridische knelpunten waar ‘professionals in de uitvoering’ nu tegen aan lopen weg te nemen. Concreet is het plan om de maximale straf voor leden van criminele organisaties te verhogen (van zes naar tien jaar). Ook moet het makkelijker worden om informatie binnen samenwerkingsverbanden te delen.

De ondermijningsaanpak kent daarnaast een bestuursrechtelijk element. Het kabinet wil burgemeesters meer mogelijkheden geven om woningen te sluiten. Bestuursorganen moeten ruimere mogelijkheden krijgen om onderzoek te doen in het kader van de Wet Bibob (Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur). Alle aanbestedingen vallen wat het kabinet betreft straks onder de Wet Bibob. Ook komen er wat het kabinet betreft meer mogelijkheden om de wet toe te passen bij vastgoedtransacties.

Het bestuursrecht komt ook in beeld bij de aanpak van motorbendes. In het regeerakkoord werd al aangekondigd dat het kabinet die wil verbieden. De Tweede Kamer werkt aan een initiatief wetsvoorstel om een verbod langs bestuurlijke weg mogelijk te maken.

‘Een passende straf voor de dader, geeft het slachtoffer genoegdoening voor het onrecht dat hem of haar is aangedaan. Maar in een sterke rechtsstaat biedt slachtofferbeleid uiteraard méér,’ vermeldt de J&V-begroting. Komend jaar werkt het ministerie aan verdere verbetering van het slachtofferbeleid. Een van de maatregelen is de verplichte aanwezigheid van verdachten van gewelds- of zedenmisdrijven om bij de behandeling van hun zaak aanwezig te zijn, ‘zodat het slachtoffer dat gebruik maakt van het spreekrecht ook gehoord wordt’.

Het kabinet kondigt daarnaast aan dat het spreekrecht landelijk uniform geregeld wordt. Ook krijgen slachtoffers of nabestaanden wat het kabinet betreft een vorm van spreekrecht op de zitting waarop de rechter besluit over de voorwaardelijke beëindiging van de dwangverpleging bij tbs.

Het kabinet start daarnaast in 2019 een proef met een ketenbreed informatieportaal. Slachtoffers kunnen dan daar informatie vinden over hun zaak. Politie, OM, Slachtofferhulp Nederland, de Commissie Schadefonds Geweldsmisdrijven en het CJIB leveren die gegevens.

De Wet affectieschade treedt op 1 januari 2019 in werking.

Het kabinet blijft vasthouden aan het migratiebeleid zoals gepresenteerd in de Integrale migratieagenda dit voorjaar. Qua beleid wil het kabinet in 2019 stappen zetten om het asielproces te herontwerpen en de transparantie en voorspelbaarheid van het proces te vergroten. Het Vreemdelingenbesluit wordt naar verwachting aangepast ‘zodat er geen gehoor meer hoeft te worden afgenomen bij evident kansloze herhaalde asielaanvragen’.  Ook is het plan om herhaalde asielaanvragen sneller af te handelen. 

In het regeerakkoord was al het plan aangekondigd om de vergunningstermijn voor bepaalde tijd aan te passen van vijf naar drie jaar. Het kabinet streeft ernaar om begin 2019 een wijzigingsvoorstel Vreemdelingenwet aan het parlement te sturen voor behandeling.

Ook treft het kabinet voorbereiding om alle partners in de asielketen onder één dak samen te brengen. ‘Dit moet op langere termijn leiden tot snellere en betere samenwerking – en daardoor tot verkorting en een betere beheersing van de doorlooptijden in het (nieuw ontworpen, flexibelere en efficiëntere) asielproces,’ vermeldt de begroting.