De Colombiaanse advocaat Jorge Molano rijdt rond in een geblindeerde auto met kogelvrije ramen en bodyguards. De bescherming wordt hem geboden door de Unidad Nacional de Protección (UNP), het agentschap van de Colombiaanse overheid dat dreigingsanalyses uitvoert. Hij is het gewend, net als zijn collega’s Adil Meléndez en Rommel Durán Castellanos. Allen treden op in zaken over teruggave van land aan mensen die tijdens de vijftig jaar durende burgeroorlog vluchtten of werden verdreven.
Tot een paar jaar geleden werden deze zaken – het zijn er ruim honderdduizend – überhaupt niet vervolgd, ook al is er sinds 2011 een wet waarmee dat kan. ‘Straffeloosheid was het grootste probleem,’ zegt de Amsterdamse advocaat Wout Albers, die voor L4L voor de derde keer deelnam aan de Caravana. De eerste keer was in 2014. ‘Er waren zaken van tien, twintig jaar oud waarin de slachtoffers zeiden: “Dit is het bewijs, doe onderzoek, hier is mijn aangifte.” Maar de wil ontbrak.’
Na het vredesakkoord dat de Colombiaanse regering in 2016 sloot met guerrillabeweging FARC was er goede hoop dat deze zaken nu eindelijk wél op de rol kwamen. Landhervorming en restitutie in het door feodale eigendomsverhoudingen geplaagde land vormden het hart van het akkoord, dat door de vorige president Juan Manuel Santos was uitonderhandeld. Hij kreeg er de Nobelprijs voor de Vrede voor. Maar Santos’ opvolger Iván Duque is fel tegenstander van het akkoord en kondigde afgelopen juni bij zijn overwinningsspeech aan het akkoord te willen openbreken.
Vergeleken met vier jaar geleden wordt er inderdaad vaker vervolgd, zegt Albers, al is het nog altijd mondjesmaat – zo’n tien procent. Daarmee nam ook het geweld tegen mensenrechtenactivisten en advocaten toe. ‘Ze zeiden: “De jacht op ons is geopend, ze gaan ons allemaal vermoorden.”’
Wie ‘ze’ zijn is een publiek geheim: paramilitaire groeperingen zoals de extreemrechtse Águilas Negras, een groep die de belangen van voormalige paramilitaire leiders in bijvoorbeeld illegale goudmijnen behartigt. Zij doken in het machtsvacuüm dat door het vertrek van de guerrilla’s van de FARC was ontstaan en publiceren namen van gemeenschapsleiders en advocaten die restitutiezaken aanbrengen op dodenlijsten.
Het is een wrange paradox: juist omdat de advocaten effectiever zijn in hun werk zijn ook de risico’s gestegen, zegt Albers. ‘Slachtoffers worden zo dubbel gevictimiseerd. Dan is het land op papier wel teruggegeven, maar zodra mensen het gaan claimen, worden ze toch weer bedreigd. Want de daders weigeren vaak het land terug te geven en zijn bereid over lijken te gaan.’ Sinds 2016 werden volgens de Colombiaanse Ombudsman meer dan 340 mensen vermoord, onder wie tientallen advocaten.
Voor advocaat in spe Ron Rosenhart (29), de tweede Nederlander bij de Caravana, was het een eyeopener om te zien met hoeveel compassie de Colombiaanse advocaten te werk gaan. ‘Adil Meléndez bijvoorbeeld liet me door zijn whatsapplijst van meer dan tienduizend cliënten scrollen. Hij is de hele dag aan het checken of ze nog in leven zijn, of worden bedreigd. Die oprechte interesse in de cliënt vond ik heel bijzonder, in Nederland hou je toch meer afstand.’
Maar die manier van werken is ook uitputtend. Jorge Molano houdt het even voor gezien. Albers: ‘Hij zei: “Ik neem een jaar pauze, daarna kijk ik hoe ik erover denk. Ik heb nu dertig jaar van mijn leven gespendeerd om tegen een muur aan te boksen. En na de verkiezing van Duque is de politiek die muur weer aan het opbouwen.” Dus hij gaat even tijd aan zijn familie besteden, die om veiligheidsredenen al jaren in de Verenigde Staten woont. Zijn compagnon die de zaken overneemt, zal ook worden beveiligd. Maar de UNP zal in de veiligheidsanalyse meenemen dat hij een jaartje stopt, en het beveiligingsniveau omlaag brengen. Terwijl de mensen die hem bedreigen hem niet ineens minder dood willen hebben. Het is een bizarre situatie.’
