Volgens het kabinet voelen mensen met een conflict zich momenteel vaak genoodzaakt een juridische procedure te beginnen. De ministerraad zegt daar verandering in te willen brengen. Minister Dekker stelt in een persbericht te streven naar snelle, effectieve en laagdrempelige oplossingen. ‘Soms kan dat niet anders dan via de rechter, maar vaak kan het ook op een andere manier. Met dit voorstel gaan we ervoor zorgen dat de oplossing centraal staat en niet de procedure.’
Vier lijnen
Dekker wil de herziening van het stelsel langs vier lijnen vormgeven. Zo moet de eerstelijns opvang voor rechtzoekenden worden verbeterd, waarbij het zogeheten sociale en juridische domein beter aan elkaar worden gekoppeld.
In de tweede plaats komt er een vorm van triage aan de voorkant. Er zal kritischer worden gekeken welke zaken wel en welke niet in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Een onafhankelijke instantie maakt de afweging of rechtsbijstand echt noodzakelijk is, of dat iemand juist gediend is bij andere vormen van hulp.
In de derde plaats krijgen rechtsbijstandsverleners straks een vergoeding voor de oplossing die ze bieden en niet, zoals nu, om te procederen. Minister Dekker zei daar vrijdagmiddag over: ‘We zetten de beloning in om meer voor elkaar te krijgen. Een advocaat wordt nu beloond voor procederen. Als het onderliggende probleem op een andere manier wordt opgelost, dan is er meestal geen beloning voor de advocaat. Terwijl iedereen misschien wel beter af zou zijn. Dat is een perverse prikkel in het systeem en die moet eruit.’
Het kabinet introduceert daarom iets nieuws: rechtshulppakketten. Die voorzien in een behandeling van het probleem voor een integrale, vooraf bepaalde prijs. Daarmee zouden rechtzoekenden en hulpverleners vanaf het begin weten waar ze financieel aan toe zijn.
Zo’n hulppakket bevat volgens het kabinet diverse elementen. Het denkt daarbij aan advies, mediation of hulp bij onderhandeling. Als die stappen een uitkomst bieden, is procederen niet nodig. De aanbieder krijgt dan ook zonder procederen de afgesproken vergoeding voor de geboden oplossing.
Iedereen
Volgens het kabinet blijft de toegang tot het recht voor iedereen gegarandeerd. De hoogte van de eigen bijdrage wordt variabel en beslaat straks een percentage van de totale kosten. Voor de laagste inkomensgroepen gaat een gereduceerd tarief gelden.
Het huidige beschikbare budget van 400 miljoen euro blijft gehandhaafd. ‘Voor de rechtshulpverleners zal deze stelselherziening leiden tot minder zaken, maar er ontstaat wel ruimte voor een betere beloning.’
Het kabinet wijst erop dat het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand deze eeuw is gestegen met ruim veertig procent. De toegenomen juridisering biedt desondanks lang niet altijd een oplossing voor de onderliggende moeilijkheden, zo stelt het.
Volgens het kabinet is het tegendeel soms het geval. ‘Daarnaast zie je dat conflicten soms onnodig op scherp komen te staan door de juridische weg in te slaan, zoals bij arbeidsconflicten of hoog oplopende burenruzies.’
Overheid
De overheid moet ook kritisch naar zichzelf kijken, meent het kabinet. ‘Te vaak benaderen overheidsinstanties burgers te formalistisch, terwijl een meer informele aanpak leidt tot minder escalatie.’
Met ‘meer ruimte voor persoonlijk contact en voor maatwerk’ denkt het kabinet het aantal bestuurszaken te verminderen. Als een zaak toch voor de rechter komt en de overheid verliest, dan wil het kabinet dat er een hoge proceskostenvergoeding volgt bij wijze van sanctie. ‘Zo is er straks ook voor de overheid een stok achter de deur om onnodige procedures te voorkomen.’
Wanneer de herziening, die nog door het parlement moet worden goedgekeurd, in gaat, is nog niet duidelijk. De komende tijd wordt het nieuwe stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand verder uitgewerkt en stapsgewijs ingevoerd, aldus de bekendmaking.