Standaard advocaat bij ZSM-afdoening

Sinds 2008 is het OM bevoegd verdachten een beschikking aan te bieden, buiten de rechter om. Plegers van een eenvoudig en veel voorkomend strafbaar feit kunnen worden bestraft, zonder belasting van het gerechtelijke apparaat, is de gedachte daarachter. De meeste beschikkingen worden uitgeschreven in ZSM-procedures, bij voorbeeld bij drugsbezit, vandalisme of bedreiging.

Uit diverse rapportages is inmiddels gebleken dat het systeem nadelen met zich meebrengt. Veel mensen die zich neerleggen bij de ZSM-beschikking, realiseren zich niet dat ze daarmee een strafblad krijgen. Bovendien straft het OM vaak zwaarder dan de rechter. Het merendeel van de mensen dat in verzet gaat tegen de strafbeschikking, komt uiteindelijk weg met een lagere straf of zien de zaak geseponeerd. De procureur-generaal van de Hoge Raad adviseerde deze week nog het systeem op een aantal punten te verbeteren. Ook de NOvA dringt daar al lange tijd op aan.

Een meerderheid van de Tweede Kamer vindt dat eveneens nodig. Niet alleen de oppositie, ook coalitiegenoten D66 en CDA drongen bij minister Grapperhaus aan op reparatie van de mankementen. Met uitzondering van de VVD, die zich zorgen maakt om de kosten, eisten de fracties van de CDA-bewindsman dat hij de ZSM-procedure aanpast, zodat een advocaat daar standaard deel van uitmaakt. Zodra het OM een beschikking wil uitreiken, moet de verdachte een (piket)advocaat kunnen consulteren, voordat hij besluit de boete te betalen.

Grapperhaus legde zich woensdag met zichtbare tegenzin neer bij de wens van de Tweede Kamer. Aanvankelijk probeerde hij weg te komen met de wat vage toezegging dat de rechtsbijstand bij afdoeningen zal worden geïntensiveerd en dat op termijn in alle ZSM-zaken bijstand wordt verleend. Met name oppositiepartijen SP en GroenLinks namen daar geen genoegen mee. Woordvoerders Van Nispen en Buitenweg wilden een concrete datum horen van Grapperhaus.

Dat werd na de nodige vijven en zessen 1 oktober van dit jaar, met het voorbehoud dat de minister alleen iets te zeggen heeft over de ‘onder hem gestelde diensten’. Ook de advocatuur moet meewerken om die datum te halen, wilde Grapperhaus maar zeggen. De Tweede Kamer toonde zich tevreden met de belofte van de bewindsman, maar vond wel dat het ‘veel duwen en trekken’ had gevergd. CDA‘er Van Dam, die bang is dat de strafbeschikking het aanzien van het gehele OM schaadt, sprak van een ‘tangverlossing’. Om de minister aan zijn woord te houden, kan hij nog op een motie van de oppositie rekenen.

Grapperhaus kondigde woensdag ook een integrale evaluatie aan van de buitengerechtelijke OM-afdoening, te houden in 2020. Hoewel de bewindsman zegt ervan overtuigd te zijn dat de strafbeschikking een aanwinst is voor het Nederlandse stelsel, wil hij dat bevestigd zien in onderzoek van zowel het OM als door de procureur-generaal bij de Hoge Raad.

D66-woordvoerder Groothuizen zei te twijfelen aan de rechtsstatelijkheid van de strafbeschikking omdat zowel opsporing, strafoplegging als tenuitvoerlegging in handen ligt van een en hetzelfde instituut. Voormalig advocaat Grapperhaus deelt die twijfel niet.

Woensdag vond nog het nodige gesteggel plaats tussen Buitenweg van GroenLinks en Grapperhaus over de tekst in de strafbeschikking. Het Kamerlid eist dat die tekst duidelijker wordt, zodat mensen weten dat hen een strafblad boven het hoofd hangt, dat ze in verzet kunnen gaan én dat ze een advocaat kunnen consulteren.

Grapperhaus meent dat de tekst in de strafbeschikking duidelijk genoeg is. De mededeling dat ‘een aantekening op het justitiële dossier mogelijk is’, volstaat in zijn ogen. De minister is wel bereid de tekst op de website – waarnaar in de strafbeschikking wordt verwezen – aan te passen.