Met LegalGuard naar de vrije markt van de rechtsbijstand

Met argusogen. Zo volgt de Consumentenbond de pilot die de Raad voor Rechtsbijstand start met het aan verzekeraar Achmea gelieerde LegalGuard (zie kadertekst). ‘In het nieuwe stelsel wordt de verantwoordelijkheid voor de toegang tot het recht van consumenten met een kleine beurs bij een private partij gelegd,’ stelt Koos Peters, campagneleider consumentenrecht van de Consumentenbond. ‘Terwijl het de wettelijke taak van de overheid is om die toegang te borgen. Het risico is dat een bedrijf dat gedreven wordt door commerciële belangen zich minder goed inspant om op te komen voor de consument die zijn recht wil halen.’

Een voorbeeld. Een consument heeft een conflict met een bank over de hoogte van de boete die hij moet betalen bij het oversluiten van de hypotheek. Valt die boete binnen de wettelijke regels, of heeft de consument te veel betaald en kan hij een deel van het geld terugvorderen? In lijn met de filosofie van minister Dekker (Rechtsbescherming) wordt in de pilot met LegalGuard eerst een beroep gedaan op de zelfredzaamheid van de rechtzoekende. Kan hij met enkele simpele en goedkope tips zelf een oplossing vinden? ‘Die kans is in dit type conflict heel klein,’ denkt Peters. ‘Het gaat om een financieel ingewikkelde kwestie. Bovendien is de tegenpartij vaak niet bereid soepel mee te werken aan een oplossing.’ Een simpel advies is hier volgens Peters onvoldoende. ‘Dan is het toch nodig dat een juridisch expert actief jouw belangen behartigt. En als dat noodzakelijk is naar de rechter stapt om een oplossing af te dwingen.’

Doet een jurist van een commerciële aanbieder dit met evenveel inzet en kennis van zaken als een advocaat? Minister Dekker denkt in ieder geval van wel, blijkt uit zijn antwoord op een vraag van SP-Kamerlid Michiel van Nispen over de pilot: ‘De juristen van LegalGuard werken volgens de normen van de kwaliteitscode Rechtsbijstand. Deze normen zijn gelijk voor advocaten werkzaam in de sociale advocatuur.’

De inschatting van de Consumentenbond is minder rooskleurig: ‘Wij vrezen dat een jurist van een commerciële aanbieder sneller op het aantal declarabele uren zal letten dan een advocaat die ervoor gekozen heeft om gefinancierde rechtsbijstand te verlenen,’ aldus Peters. ‘Advocaten hebben een beroepsopvatting die wordt gewaarborgd door gedragsregels en tuchtrecht. Ze doen naar onze verwachting meer moeite het onderste uit de kan te halen.’ Bijvoorbeeld door alles op alles te zetten om van de bank het maximale bedrag aan te veel betaalde oversluitboete terug te vorderen. ‘Juristen in dienst van een commercieel bedrijf zullen soms eerder genoegen nemen met een compromis.’

De zorgen van de Consumentenbond over de koers van Dekker en de pilot met LegalGuard worden gedeeld door hoogleraar Sociale Zekerheidsrecht en Sociale Rechtshulp Mies Westerveld. ‘Dat de minister wil bezuinigen op de gestegen kosten van de gefinancierde rechtsbijstand, begrijp ik,’ zegt Westerveld. ‘Maar de manier waarop hij dat doet, vind ik ondoordacht en onverantwoord. Hij wil snel poen zien.’ Westerveld, zelf van PvdA-huize, herkent in Dekker de typische liberale VVD-minister. ‘Die vertrouwt op het gedrag van de marktpartijen. Die hebben af en toe een conflict, maar daar komen ze wel weer uit. Ze zijn gelijkwaardig. Daar staat een meer socialistische kijk op de samenleving tegenover: “Er ­samen uitkomen” gaat vaak ten koste van de zwakkere partij. Daarom moet je die in bescherming nemen.’

Ook Westerveld vraagt zich af of die bescherming het best in handen is bij de juristen van LegalGuard of een andere commerciële rechtsbijstandverzekeraar. ‘Het waardevolle van de pilot is dat er hopelijk beter zicht komt op de werkprocessen en resultaten van de verzekeraars. We weten maar heel weinig over de manier waarop zij opereren.’ Tegelijk verwacht ze niet dat de nadruk op snelle oplossingen en zelfredzaamheid de beste benadering is voor de rechtzoekende en de samenleving. ‘Meer zelfredzaamheid kan goed zijn. Je kunt proberen je cliënt meer probleemeigenaar te maken, door hem dingen aan te reiken. Maar veel geschillen lenen zich niet voor dat doel. Zaken over scheidingen en ontslag en ingewikkelde consumentenzaken zijn daar vaak te complex voor. Een ontslag grijpt diep in een mensenleven in en heeft vaak grote financiële gevolgen. Het sturen op zelfredzaamheid levert dan valkuilen op. Zeker voor die mensen die minder assertief en maatschappelijk vaardig zijn. Als je zo gaat werken, dreigt een nieuwe tweedeling: niet alleen tussen rijk en arm, maar ook tussen kansrijk en kansarm.’

De lage eigen bijdrage van 53 euro die geldt in de pilot wordt door de Consumentenbond gezien als ‘een lokkertje’. Bij de gefinancierde rechtshulp varieert de eigen bijdrage van tweehonderd tot ruim achthonderd euro, afhankelijk van het inkomen. De vraag is volgens Peters welk bedrag consumenten moeten gaan betalen aan rechtsbijstandverzekeraars zodra de pilot voorbij is. Net zoals het een vraagteken is hoeveel de overheid uiteindelijk kwijt zal zijn aan deze vorm van rechtshulp. ‘Het kan zijn dat de minister goedkoper uit is, omdat de consument minder uitgebreid geholpen wordt. Het kan ook dat de kosten voor de overheid na de pilot per saldo juist zullen stijgen.’ Commerciële partijen zoals LegalGuard rekenen immers substantiële tarieven. ‘Ook hebben ze meer geld om reclame te maken,’ zegt Peters. ‘Dat kan leiden tot een nieuwe groep klanten. En dus meer kosten.’

Peters is ervan overtuigd dat kostenbesparing de belangrijkste drijfveer is van Dekker. ‘De stelselherziening is een verkapte bezuiniging. Mooie woorden over zelfredzaamheid moeten dat verhullen. Net als de onterechte beeldvorming dat advocaten alleen maar uit zijn op het aanwakkeren van conflicten.’ Uit protest is de Consumentenbond geen lid geworden van de maatschappelijke klankbordgroep die de Raad voor Rechtsbijstand formeerde voor de pilot met LegalGuard. Ook Westerveld is kritisch over de retoriek van de overheid. ‘Het is de tendens dat de overheid steeds vaker praat en denkt in termen van oplossingen. Natuurlijk is daar wat voor te zeggen, maar het is ook te simplistisch. Het gaat niet alleen om het tevreden houden van losse poppetjes, er is ook het maatschappelijk belang dat je geschillen oplost langs een zichtbare en controleerbare weg. Die kans is kleiner wanneer je werkt met commerciële partners.’

Westerveld maakte ooit zelf deel uit van de sociale advocatuur. ‘Het was dankbaar werk, want ik kon mensen op een heel praktische manier tastbaar helpen. Als ik nu nog in die rol zat, zou ik me net als de huidige advocaten miskend voelen en boos over de bezuinigingen.’ Toch ziet ze de noodzaak van verandering in. ‘De maatschappij is veranderd, het huidige stelsel loopt vast. Alleen zou ik als minister oppassen met te veel marktwerking. Je kunt ook investeren in de innovatieve kracht van de sociaal advocaten. Die willen vaak wel veranderen, maar hebben daar het geld niet voor.’

Ruil je fiets niet in voor een nieuwe als je niet weet wat je ervoor terugkrijgt, redeneert de Consumentenbond. ‘Het goede aan de pilot is dat er een poging wordt gedaan te meten wat een rechtsbijstandverzekeraar als LegalGuard voor toegevoegde waarde kan hebben. Het is de vraag of die poging slaagt, want er spelen allerlei belangen en er wordt geen duidelijke vergelijking gemaakt met de kwaliteit van de hulp die advocaten leveren.’ Als Peters zelf als consument de keuze had tussen LegalGuard en een advocaat, zou hij het wel weten: ‘Ik zou voor een gespecialiseerde advocaat kiezen, die biedt denk ik de beste waarborgen.’

Het Advocatenblad heeft Achmea gevraagd om een interview met de directie van LegalGuard, maar de verzekeraar heeft dat verzoek afgewezen.