Toch is niet iedereen tevreden. Recent hoorde ik over een missive van een advocaat aan een rechtbank waarin werd betoogd dat de Spreekuurrechter in strijd is met een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 17 Grondwet en artikel 6 EVRM. Op het eerste gezicht een niet-serieus te nemen standpunt omdat op grond van artikel 96 Rv medewerking van beide partijen vereist. Anders volgt een ‘reguliere’ procedure. De vraag is gerechtvaardigd of er niet een wildgroei aan privatisering van overheidsrechtspraak dreigt en dat inderdaad rechtsstatelijke waarborgen onder druk staan.
Diverse rechtbanken nemen de komende tijd initiatieven waarbij de rechter ‘mediation’-taken op zich neemt. Sinds 1 maart 2019 kent het Gerechtshof Den Haag een ‘Bemiddelingsrechter’. Partijen die in een hogerberoepzaak samen kostenefficiënt tot een snelle en definitieve afwikkeling van hun conflict willen komen, kunnen het geschil voorleggen aan deze Bemiddelingsrechter. De Rechtbank Noord-Holland is dit jaar een proef gestart ‘Tot op de bodem’. Bij bouwgeschillen willen rechters zo snel mogelijk ter plaatse kijken naar de situatie.
De Rechtbank Overijssel start per juli 2019 de ‘Overlegrechter’. Het is voor bedrijven en burgers mogelijk een civiel geschil aan de Overijsselse Overlegrechter voor te leggen. De zitting wordt op korte termijn gepland. De rechter onderzoekt samen met partijen in overleg of ze er onderling uit kunnen komen. Lukt dat niet? Dan hakt de rechter alsnog de knoop door. Ten slotte start de Rechtbank Rotterdam in 2020 het project ‘Wijkrechtspraak’ in Rotterdam-Zuid.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat behoefte bestaat aan een mengvorm van mediation en rechtspraak. Rechtspraak is kennelijk niet altijd de meest effectieve vorm van geschilbeslechting. Rechters zijn er ook niet altijd van overtuigd dat een rechtszaak partijen verder helpt. Mediation in combinatie met rechtspraak of arbitrage is een interessante optie. De politiek in Den Haag sluit zich hier graag bij aan omdat het bij uitstek ‘het versterken van het zelfoplossend vermogen’ van burgers illustreert. Zelfredzaamheid als ideaal van een participatiemaatschappij. Probleem is dat met mediation in combinatie met rechtspraak rechtsstatelijke waarborging noodzakelijk is. Nadeel is dat meer waarborgen kan leiden tot formalisering en dat gaat ten koste van de aantrekkelijkheid van mediation. Gedeeltelijke privatisering van geschilbeslechting is mooi, maar wat is dan nog het nut van overheidsrechtspraak?