Debat over rechtsbijstand muurvast

Er leek zowaar enige beweging te komen in het moeizame dossier, dat de verhoudingen tussen advocatuur en het ministerie van Justitie en Veiligheid zwaar op de proef heeft gesteld.

Na een reeks luwe vakantieweken trok de NOvA in de eerste week van september plots de aandacht naar zich toe met een plan om de acute nood in de sociale advocatuur te lenigen. Algemeen deken Johan Rijlaarsdam lichtte het voorstel toe in Nieuwsuur, terwijl dat op hetzelfde moment werd bezorgd bij het ­ministerie.

De NOvA vindt dat Dekker jaarlijks 25 tot 30 miljoen euro extra moet uittrekken om het punttarief in toevoegingszaken te verhogen. Volgens de orde kan Dekker niet jarenlang wachten tot het huidige stelsel voor de gefinancierde rechtsbijstand is herzien. Tegen de tijd dat het zover is, naar verwachting in 2024, zijn er geen advocaten meer beschikbaar om rechtzoekenden bij te staan, aldus algemeen deken Johan ­Rijlaarsdam.

Concreet wil de NOvA dat het punttarief per 1 januari 2020 in één keer wordt geïndexeerd, waar dat in de afgelopen jaren achterwege is gebleven. Dat geld zou moeten worden omgezet in een extra vergoeding voor advocaten die jaarlijks tussen de 350 en 1500 punten aan werk voor toevoegingen verrichten.

Volgens de NOvA betreft dat circa 2700 advocaten, een derde van alle advocaten die op toevoegingsbasis werken. Voor hen moet het punttarief omhoog van 108,57 euro naar 124,70 euro. Op jaarbasis vergt dat een totaalbedrag van 25 tot 30 miljoen euro, heeft de orde berekend. Dat geld zou ook in de drie jaren na 2020 beschikbaar moeten komen, totdat er een nieuw stelsel is.

De NOvA schreef Dekker graag een bijdrage te willen blijven leveren aan het nieuwe stelsel, ‘maar wel onder de conditie dat op zeer korte termijn redelijke vergoedingen geboden worden’.

Komt die redelijke vergoeding er niet, dan gaat de orde nadenken over ‘onorthodoxe maatregelen’, zei Rijlaarsdam in Nieuwsuur. Welke maatregelen dat zijn, is nog niet bekend maar gedacht kan worden aan stiptheidsacties en stakingen, aldus de algemeen deken.

Even leek het initiatief van de NOvA in vruchtbare aarde te vallen. Diverse Tweede Kamerleden gaven openlijk steun aan het plan. Niet alleen van de oppositie, maar ook van de coalitiepartijen.
CDA-woordvoerder Chris van Dam liet via Twitter weten dat hij nog altijd achter de herzieningsplannen van Dekker staat, maar dat concrete verbetering té lang op zich laat wachten. Van Dam vindt dat met name problematisch voor familierechtadvocaten en beloofde in gesprek te gaan met Dekker.
Ook Kamerlid Maarten Groothuizen van D66 stelde dat Dekker gehoor moet geven aan de noodkreet van de NOvA. Groothuizen zei dat Dekker de urgentie van het probleem onvoldoende lijkt te zien. ‘Het is echt noodzakelijk dat er snel een oplossing komt om de toegang tot het recht te garanderen, ook voor mensen met een kleine beurs. Dat is een van de fundamenten van onze rechtsstaat. De inkomens van sociaal advocaten moeten omhoog. Op lange termijn kan dat doordat het beroep op rechtsbijstand daalt, als gevolg van een stelselherziening. Maar daar hebben we nu niets aan. Minister Dekker moet snel actie ondernemen om de sociale advocatuur lucht te geven.’

Van Dam en Groothuizen vroegen Dekker ook schriftelijk welke stappen hij kan zetten ‘op de kortst mogelijke termijn’ om te voorkomen dat nog meer advocaten stoppen met gesubsidieerde rechtsbijstand.

De kleinste coalitiepartner ChristenUnie wil ook dat het kabinet gehoor geeft aan de oproep van de NOvA. Justitiewoordvoerder Stieneke van der Graaf: ‘Sociaal advocaten zetten zich met hart en ziel in voor de meest kwetsbare Nederlanders. Ook voor mensen met een smalle beurs is toegang tot het recht van groot belang. De sociale advocatuur is belangrijk om die toegang te borgen. Het kabinet moet de noodkreet daarom zeer serieus nemen en werken aan oplossingen om te verzekeren dat kwetsbare groepen toegang houden tot het recht.’

Niettemin bleek de coalitie niet eensgezind. Regeringspartij VVD voelde er niets voor, terwijl VVD-minister Dekker fijntjes wees op het regeerakkoord. Daarin staat dat de herziening van het stelsel budgetneutraal moet zijn.

VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden zei wel dat ‘het probleem serieus moet worden genomen’. Hij ging echter niet zover het pleidooi van de NOvA te ondersteunen. ‘Als een oplossing zo simpel was, dan was het al gebeurd.’

Van Wijngaarden noemde het wel terecht dat Dekker over de brug is gekomen om de piketvergoeding voor jeugdstrafrechtadvocaten te verhogen. Daar was echt sprake van een acuut probleem, stelde hij.

De algemene vergoedingen voor toevoegingsadvocaten valt in een andere categorie, meende de VVD’er. ‘De oplossing moet daar worden gezocht in structurele maatregelen, zoals het verminderen van procedures door overheidsinstanties als het UWV.’

De reactie van VVD-minister Dekker was daarna niet meer verrassend. Tijdens het wekelijkse vragenuurtje in de Tweede Kamer maakte hij duidelijk dat er niet meer geld beschikbaar komt dan de huidige 400 miljoen euro per jaar. Niettemin kunnen de tarieven voor sociaal advocaten op termijn met tien tot twintig procent omhoog, denkt Dekker. ‘Als we er in slagen het aantal zaken te doen afnemen en het stelsel slimmer organiseren, ontstaat er ruimte om de tarieven voor advocaten te laten groeien.’

Ook Dekker meent dat er geen sprake is van een acuut probleem in de sociale advocatuur. Er zitten zevenduizend advocaten in het stelsel. Vorig jaar schreven zevenhonderd advocaten zich uit, maar kwamen er vijfhonderd nieuwe bij, terwijl het aantal toevoegingen daalt. ‘Is het probleem op dit moment heel acuut? Dat zie ik op dit moment niet terug,’ aldus de minister die zijn boodschap een dag later herhaalde in een gesprek met de NOvA.

Op vraag van het CDA zei Dekker mogelijk wel geld beschikbaar te hebben om vergrijzing in het stelsel tegen te gaan. Hij verwees naar zijn brief van voor de zomer, waarin hij tien miljoen beschikbaar stelde voor nieuwe initiatieven. ‘We hebben wat extra geld beschikbaar om acute problemen te ondervangen. Ik zie niet nu al dat er een heel significante daling is van het aantal advocaten in het stelsel, maar wel het risico van vergrijzing en gebrek aan verjonging aan de voorkant. Als dat te maken heeft met de druk op kantoren, waardoor er onvoldoende ruimte is om mensen op te leiden, dan is dat een serieus punt dat ik graag oppak en waarvoor wellicht extra geld is.’

De VVD-minister beloofde de Tweede Kamer verder een lijst van overheidsorganisaties die veelvuldig procederen tegen burgers. Uitvoeringsorganisaties zoals de IND en het UWV staan te boek als partijen die vaak onnodig procedures beginnen. Dekker noemde het terugdringen van dergelijke procedures een van de pijlers onder zijn plan.

Op Prinsjesdag bleek eens te meer dat er geen extra geld komt voor de sociale advocatuur. Terwijl er wel extra middelen naar de Rechtspraak en het OM gaan, blijft het begrote bedrag voor de gefinancierde rechtsbijstand gelijk. Voor de NOvA bleek daarmee de maat vol. Rijlaarsdam toog op donderdag 19 september – daags na de moord op Derk Wiersum – naar het ministerie om Dekker persoonlijk te vertellen dat de NOvA niet langer deelneemt aan het zogeheten topberaad op het ministerie. In dat beraad, waar ook andere betrokken organisaties deel van uitmaken, beoogt het ministerie afspraken te maken over de herziening van de rechtsbijstand.

Volgens de NOvA is het vertrouwen in een oplossing tot een minimum gedaald. ‘Minister Dekker is niet gevoelig voor onze inhoudelijke argumenten. De 127 miljoen die nodig zijn om tot redelijke vergoedingen te komen, blijven uit. Zelfs een oproep tot een overbruggingsmaatregel van 25 tot 30 miljoen euro gedurende een aantal jaren voor de groep sociaal advocaten die nu op omvallen staat wordt genegeerd. Hij gaat gewoon door met zijn vage plannen,’ aldus Rijlaarsdam.

Met het vertrek van de NOvA uit het topberaad is ook Dekker weer terug bij af. Aan het begin van de zomer had hij er in zijn voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer juist mee gekoketteerd dat hij alle kikkers weer in zijn kruiwagen had. Zachtjes gezegd, zal de Kamer not amused zijn met deze ontwikkeling. Die had Dekker begin dit jaar immers met een motie opgedragen te blijven investeren in een goede verstandhouding met de advocatuur.

Tijdens de Algemene Politieke ­Beschouwingen riep de oppositie uni sono om meer geld voor de advocatuur. Een meer gematigde oproep kwam van coalitiepartijen D66 en ChristenUnie. Zij vroegen het kabinet ‘zo snel mogelijk maatregelen te nemen voor versterking van de rechtsbijstand’. Toen dit blad naar de drukker ging, was er over de moties nog niet gestemd. De rechtsbijstand komt ook zeker aan bod tijdens de behandeling van de justitiebegroting in november.