De aanslag op 18 september was voor het Advocatenblad aanleiding om de balie via het Advocatenpanel (zie kader) te vragen naar het gevoel van veiligheid in de uitoefening van het beroep. Ruim de helft van de advocaten (59 procent) geeft aan zich weleens onveilig te voelen. Dat percentage ligt bij strafrechtadvocaten aanzienlijk hoger.
Driekwart van deze groep heeft zich in de afgelopen jaren tijdens het werk weleens onveilig gevoeld.
Van de strafrechtadvocaten zegt meer dan de helft dat de moord op Derk Wiersum het gevoel van onveiligheid heeft vergroot. Als gevolg van de gebeurtenissen denkt 58 procent meer na over de risico’s van het werk en 39 procent zegt wat voorzichtiger te zijn geworden. Er wordt sowieso meer over de onveiligheid gepraat met collega’s, familie en vrienden.
Het toegenomen gevoel van onveiligheid blijkt ook uit de antwoorden op de vraag of men de indruk heeft dat bedreiging en geweld tegen advocaten de afgelopen vijf jaar in aantal en intensiteit zijn toegenomen. Ruim de helft van alle respondenten meent dat het geweld in aantal is toegenomen. Ruim twee derde denkt dat de intensiteit en ernst van de bedreigingen en het geweld zijn toegenomen.
Toelichtingen op de antwoorden bij de vragen:
Gek genoeg kijk ik eerst naar links en naar rechts als ik de deur uitga. Kijk vaker in mijn achteruitkijkspiegel en ga niet met mijn rug naar een raam zitten.
Ik ben er wel meer over na gaan denken. Mijn vrouw heeft liever dat ik wat anders ga doen.
Ik vind mijn gezin belangrijker dan mijn klanten/werk en vraag me af waar ik het eigenlijk voor doe. Het is de laatste jaren slecht betaald en klanten zeggen zelden dank je wel. De inzet en omzet staan niet in een goede relatie.
Ik zie de moord op Derk als een naar incident. Niet als een structurele veiligheidsvermindering voor advocaten.
Ik heb mijn adresgegevens in GBA laten afschermen en mijn glas op begane grond huis laten beveiligen tegen inslag.
De rol als onafhankelijk advocaat/raadsman wordt maatschappelijk steeds minder goed begrepen en persoonlijk gemaakt. Alsof de advocaat de wederpartij is!
Direct kreeg ik herinneringen aan de bedreigingen die ik wel eens heb ontvangen. Ik heb slechts twee keer melding gemaakt. Dat ga ik vanaf nu iedere keer doen.
‘s Avonds keer extra achterom kijken als je je kantoor uitgaat in de verwachting dat een van die twee wederpartijen ineens achter muurtje vandaan komt. Dat gevoel is er al jaren maar nu besef je ineens dat dat eigenlijk niet normaal is.
Ik heb gemerkt dat mijn naaste omgeving erg bang is geworden dat mij iets overkomt. Met name het feit dat mijn zoon van 10 jaar mij daar vragen over stelt en wil dat ik ophoud met zaken waarin bedreigingen veelvuldig voorkomen is iets wat niet zou moeten en wat mij heel erg raakt.
Het gevoel over mijn persoonlijke veiligheid is niet echt veranderd. Ik meen dat er sprake is van een uitwas, vermoedelijk niet van een nieuwe trend die tot meerdere aanvallen op advocaten zal leiden. Maar toch… je weet het nooit.
Maatregelen
Een derde van de strafadvocaten ziet aanleiding om extra veiligheidsmaatregelen te nemen (14 procent) of zegt daarover na te denken (19 procent). Bij de overige rechtsgebieden liggen die percentages lager, respectievelijk 5 procent en 17 procent. Selectiever zijn bij aanname van cliënten en betere beveiliging van het kantoor worden het meest genoemd. Een advocaat zegt daarover: ‘Ik heb nu camera’s hangen en werk alleen op afspraak’.
Voor twee van de drie advocaten vormen de recente gebeurtenissen geen reden om hun werkwijze te veranderen. ‘Ik ben niet bang en heb gelet op mijn huidige clientèle en aanpak van zaken ook geen aanleiding om dat te zijn; hoe meer begrip voor cliënten en wederpartijen en weten wat je daarin doet, hoe minder aanleiding voor angst’, stelt een respondent.
Bedreigingen
Uit de enquête blijkt dat bedreiging en geweld zich zeker niet beperken tot de strafrechtadvocatuur. De verschillen in percentages tussen strafrecht en andere rechtsgebieden zijn klein. Advocaten die in het familierecht werken of psychisch verwarde personen bijstaan, worden ook geregeld geconfronteerd met bedreigende situaties. In totaal zegt slechts 26 procent van alle ondervraagden persoonlijk NIET met geweld of bedreiging te maken te hebben gehad.
De meest voorkomende vorm van bedreiging is de verbale bedreiging, gevolgd door schriftelijk via brief of e-mail. Bijna een derde van alle advocaten heeft fysieke bedreiging ervaren.
De bedreigingen blijven niet beperkt tot een enkel scheldwoord, maar gaan regelmatig veel verder. Geregeld wordt rechtstreeks gedreigd met lichamelijk geweld of de dood, al dan niet met gebruik van wapens. Ook intimiderende toespelingen, zoals ‘Ik weet waar je woont en wie je kinderen zijn’ worden vaak genoemd.
Persoonlijke toelichtingen
Een collega advocaat die de wederpartij bijstond, heeft mij confraterneel gewaarschuwd omdat hij zich zorgen maakte over mij naar aanleiding van uitlatingen van zijn cliënt met betrekking tot mijn persoon.
Een wederpartij tegens wiens echtgenote ik een faillissementsaanvraag had ingediend, bedreigde mij telefonisch met de dood.
Er werd mij meegedeeld dat ik niet van mijn pensioen zou genieten maar zou worden gevonden langs de kant van de weg met een gaatje in mijn hoofd.
Geslagen, gestompt, geen zwaar letsel, wel een blauw oog.
Jaren geleden is een zoon tegen wie ik een straatverbod (wederpartij was zijn moeder) had verkregen bij mij (destijds in Amsterdam) op kantoor verschenen met een mes. Bij de voordeur vertelde hij aan mijn collega’s dat hij mijn strot wilde doorsnijden. Gelukkig hebben mijn collega’s (9 mannen) hem toen tegengehouden terwijl ik mij in de bibliotheek achter de kast schuil heb gehouden.
Non verbaal, een schietbeweging, een haal met de vinger over de keel, op de ramen slaan.
Expliciete liefdesbrief waarvan bedoeld was dat mijn vrouw die onder ogen zou krijgen, van een onbekende afzender.
Ruiten ingooien van kantoor en lijm in sloten gespoten.
Telefonisch dreigen: ik weet waar je woont, ik weet waar kinderen op school zitten.
Fysiek: bij woning aan de deur: ‘ik ga niet weg totdat…’.
Fysiek: ingooien ramen woning en autoruiten.
Schriftelijk: brieven aan de buurt over bij wie men in de straat woont.
Mail: gericht aan (bijna) de hele wereld.De ergste fysieke bedreiging was toen een psychiatrische cliënt in de separeer mijn keel dichtkneep.
De wederpartijen in huiselijk geweld zaken zijn soms geharde criminelen. Die deinzen niet terug voor bedreigingen als ik de verblijfplaats van ex of kinderen niet prijs wil geven.
Eén keer een klopje op de binnenzak van de jas van een failliet ten teken dat daar een pistool in zat.
Ruiten van kantoor zijn een keer ingegooid.
Ter zitting aangevallen, bedreigd over de telefoon.
Hoewel dreigementen in de meeste gevallen niet daadwerkelijk worden uitgevoerd, maken veel advocaten melding van fysiek geweld. Dat varieert van duwen en agressief vastpakken tot vuistslagen en het leksteken van autobanden tot een steen door de ruit.
De meeste bedreigingen zijn afkomstig van cliënten of de wederpartij. In enkele gevallen zijn het familieleden van de cliënt. De meest genoemde redenen voor bedreiging en geweld zijn frustratie bij de cliënt of wederpartij of een poging om de advocaat te intimideren of beïnvloeden. Onvrede over de declaratie of de verrichte werkzaamheden worden relatief weinig genoemd.
Persoonlijke toelichtingen
Dreiging met nekschoten, wel even langskomen, scheldmails, en waarschijnlijk nog meer dreigingen waar ik niet van weet. De serieuze criminelen gaan hun voornemens natuurlijk niet op social media zetten.
Het gebruik van zinnen als: ‘Ik weet waar je woont’ en ‘Je hebt toch een vrouw en kinderen?’ en ‘Een Joegoslaaf inhuren is niet duur’.
Stalking, door telefoonterreur, waarbij ik ook bedreigd werd met geweld c.q. mishandeling. De raad voor rechtsbijstand werd ook bedreigd, wanneer men de toevoeging introk. Vanwege dit dreigement heeft de RvR mij te verstaan gegeven dat ik zaak moest afronden.
Bedreiging met de dood en daarom ondergedoken met gezin.
Bedreigingen met de dood, steen door de ruit van kantoor gegooid.
Cliënt kwam met stanleymes op kantoor. Politie was er snel bij, dus is goed afgelopen.
De Hell’s Angels vonden, dat ik een zaak van een buitenlandse broeder verkeerd behandeld had.
Dreigen met brandstichting
Dreiging dat ik mijn kinderen maar moest gaan sommeren, met vermelding van naam basisschool.
Eenmaal fysiek geslagen en hemd kapot gescheurd: meteen politie gebeld (kwam gelijk) en aangifte gedaan. Eenmaal bedreigd met voorwerp om me te slaan (kwam op tafel neer, die doormidden brak); aangifte gedaan, rest verbale dreiging (geen aangifte gedaan)
Hij wilde dat ik stopte met het bijstaan van zijn vrouw. Hij gaf aan dat hij er alles aan zou doen om de lach van mijn gezicht te krijgen en dat ik maar moest gaan bestuderen hoe Italianen (hij was Italiaans) hun conflicten oplossen. Het escaleerde in twee dagen tijd en ik heb mij uiteindelijk na overleg met de kantoordirecteur onttrokken. Ik woon in de wijk naast waar deze man woonde en ik vond het risico dat ik liep met twee kinderen te groot. Ik heb cliënte geholpen om een opvolgend advocaat te vinden die niet in deze buurt woonde en bovendien een grote sterke man was.
Ik ben twee keer bedreigd met de dood. Een keer dreigde wederpartij mij te vermoorden met een mes en de andere keer dreigde een wederpartij een handgranaat in kantoor te gooien. Kantoor heeft toen voor enkele dagen beveiliging ingehuurd en kantoorgenoten hebben mij enkele dagen in de avond naar mijn auto (geparkeerd in een garage) gebracht.
Laten zien van pistool om te intimideren. En met geweld deur open duwen en zichzelf toegang verschaffen.
Wederpartij moest iets betalen nav arbeidsontbinding. Vervolgens stuurde hij een brief met munten erop geplakt naar mij. Je houdt er rekening mee dat het een bombrief kan zijn. Dus in de achtertuin persoonlijk opengemaakt.
Boze partner van klant stuurde een rouwkaart bij wijze van dreigement.
9/11
Iets meer dan een kwart van de respondenten ziet de moord op Derk Wiersum als de 9/11 van de advocatuur. Bijna de helft stelt dat de moord zeker grote impact heeft, maar niet zo sterk als destijds de aanslag in New York.
Sinds kort is er een noodnummer voor bedreigde advocaten en rechters, het zogeheten Contactpunt Beroepsgroepen. Advocaten kunnen dat benaderen via de NOvA. Deze maatregel kan alom op bijval rekenen. Zes van de tien respondenten noemt het een prima maatregel. Drie van de tien zien het als een goede eerste stap, maar stellen dat er nog veel meer moet gebeuren.
Een enkeling vind de route via de NOvA te omslachtig of meent dat er ‘schijnzekerheid’ wordt gecreëerd. ‘De NCTV is niet geëquipeerd om echte veiligheid te bieden. Is er sprake van échte dreiging vanuit de criminele hoek dan wordt die dreiging – als het erom gaat – gewoon in een daad omgezet’, stelt een advocaat. ‘Een potentiële dader die voortijdig wordt opgepakt staat zo weer op straat, nijver bijgestaan door een van onze confrères die zich vorstelijk laat betalen door crimineel verworven geld.’
Kroongetuige
ADVOCATENPANEL
Het Advocatenpanel is een initiatief van het Advocatenblad, in
samenwerking met onderzoeksbureau Tangram. Het panel is in
het leven geroepen om met enige regelmaat te kunnen peilen hoe de advocatuur denkt over zaken die voor de beroepsgroep relevant zijn. Aanmelden voor het panel kan via de website.
Deze enquête is zowel voorgelegd aan het Advocatenpanel als aan de abonnees van de wekelijkse nieuwsbrief van het Advocatenblad.
Aan het onderzoek hebben 675 advocaten uit alle rechtsgebieden deelgenomen, onder wie 182 strafrechtadvocaten. Het onderzoek is uitgevoerd via een online-enquête in de periode van 17 tot en met 21 oktober.
In de enquête werd specifiek gevraagd of advocaten na de moord op Derk Wiersum nog een kroongetuige zouden verdedigen. Slechts 18 procent van de strafrechtadvocaten antwoordt positief. Het merendeel van deze 18 procent zegt de risico’s wel groot te vinden, maar wil niet wijken voor terreur. ‘Het is een duivels dilemma om te kiezen tussen het wijken voor terreur en je familie’, stelt een advocaat.
Ruim een derde van de strafrechtadvocaten vindt het risico te groot en zal om die reden de kroongetuige niet verdedigen.
Een vijfde van de strafrechtadvocaten is principieel tegen het gebruik van kroongetuigen. ‘Een kroongetuige is een zware crimineel, verklikker en rasopportunist. Ik heb geen enkele behoefte om dat soort types nog eens te helpen ook’, aldus een respondent.
Algemene opmerkingen van respondenten
Advocaten moeten hun onafhankelijkheid boven alles bewaren. Hou altijd afstand tot cliënt, laat je niet kwetsbaar maken door bijvoorbeeld in te gaan op aanbiedingen tot betaling naast toevoegingen. De beloning moet zodanig zijn, dat een advocaat het zich kan permitteren nee te zeggen.De criminaliteit is erg verhard met alle gevolgen van dien voor de maatschappij. Ik denk dat het de komende jaren nog veel erger wordt. Ik hoop dat de verantwoordelijke ministers inzien dat Italiaanse toestanden ook hier gaan gebeuren en dat er afdoende maatregelen worden genomen, dat er weer normaal gerechercheerd zal worden zonder steeds afhankelijker te worden van criminele kroongetuigen.
Hou er rekening mee dat het personen- en familierecht het meest onderschat wordt. De beveiliging rond het strafrecht is veel beter. De verharding van het strafrecht door de komst van Slavische, Zuid-Europese en Zuid-Amerikaanse rivalenbendes zou echter kunnen betekenen dat sommige advocatenkantoren beveiligers moeten gaan inhuren. Het is niet te hopen en ik zou dat voor het vak in ieder geval niet over hebben.
Ik denk dat mensen met een niet-strafrecht-praktijk meer risico lopen om bedreigd te worden. Als strafrechtadvocaat heb je namelijk in principe altijd dezelfde tegenpartij, het OM (tenzij je kroongetuigen of slachtoffers bijstaat).
In familierecht is de grens vaak ook ver te zoeken. Mensen kennen elkaars drukpunten en er zit geen enkele rem op. Bovendien worden dit soort zaken vaak tot op de euro uitgevochten over de hoofden van de kinderen.Dit maakt iedereen bang die zich met deze zaak bemoeit. Van advocaten, ovj tot rechters. Dat signaal is keihard bij iedereen binnengekomen. Aan de andere kant komt nu de kracht van diverse partijen naar boven: wij laten ons niet kisten. Letterlijk. Zou ik als advocaat in deze zaak iemand willen bijstaan? Jazeker. Echter: mijn echtgenoot is faliekant tegen. Dat zou hier een enorm ruzie met gevolgen met zich meebrengen. Dus zal ik het niet doen. Hopelijk hebben anderen die ruimte wel!
BOPZ-advocaten hebben veelvuldig te maken met verwarde personen. Hen bezoeken in de thuissituatie doe je op eigen risico. Vanaf 1 januari is er nieuwe wetgeving en krijgen we nog minder informatie voordat we de cliënt moeten bezoeken thuis. We weten dan niet eens de stoornis. De rechtbank heeft de mogelijkheid de politie te vragen aanwezig te zijn bij een zitting. Wij hebben als advocaten niet de mogelijkheid ondersteuning te vragen van politie of een wijkagent als we de psychiatrische cliënt voor het eerst thuis bezoeken.
De tijd van stoer zijn is wel voorbij. Net als artsen, bestuurders, journalisten moeten we in ons beroep nadenken over de maatschappelijk ontwikkelingen. We moeten ook proberen de samenleving te leren elkaar te respecteren en de spelregels na te leven.
De nadruk ligt mijns inziens te veel op strafrechtadvocaten. De realiteit is dat familierechtadvocaten veel vaker worden bedreigd. Zeker tijdens procedures lopen de gemoederen hoog op.
Reden tot zorg, maar niet op hol slaan. De omstandigheden van de moord op Derk Wiersum (voor zover bekend) moeten niet worden gegeneraliseerd. Onderscheid maken tussen strafrecht algemeen en procedures tegen maffia-achtige groeperingen. Nederland heeft daar tot dusverre weinig ervaring mee. Van andere landen zoals Italië valt veel te leren. Het tijdperk van justitie op een koopje is voorbij. Veiligheidsmaatregelen gaan veel geld en mankracht kosten.
De effectiviteit van een advocaat voor zijn cliënt komt mede voort uit een uitstraling van kracht en in charge zijn van de situatie. We moeten niet naar buiten toe als potentieel bang slachtoffer worden afgeschilderd, want dat ondergraaft onze positie en het respect dat het beroep afdwingt, en is zowel voor de advocaat als voor de cliënt contraproductief.
