Jonge strafadvocaten na 18/9

‘Bij mij gaan er allerlei emoties door me heen, maar verdriet en boosheid voeren de boventoon,’ begint Nihad El Farougui (30), strafrechtadvocaat bij Plasman Advocaten Amsterdam, het rondetafelgesprek. Ze heeft Derk Wiersum persoonlijk gekend. Recentelijk deden ze samen een grote oplichtingszaak waarin ze hem tijdens getuigenverhoren heeft meegemaakt. ‘Mijn kantoorgenoot las het bericht over de moord en zei vier keer: “Oh mijn god, dit kan niet waar zijn.” Het grijpt me aan dat hij hoogstwaarschijnlijk is vermoord omdat hij zijn baan uitoefende.’ 

Voor Michiel Schimmel (29), strafrechtadvocaat bij Hamer Advocaten in Bussum, komt de moord dichtbij omdat Wiersum zichzelf omschreef als een huis-tuin-en-keukenadvocaat. ‘Daar herken ik mezelf in.’ De eerste dagen na de moord wist hij de gebeurtenis niet goed te plaatsen. ‘Ik was goed van slag en geschrokken dat dit kon gebeuren. Het gezin dat hij achterlaat. Het is zo heftig.’ 

‘Hoe haalt iemand het in zijn hoofd?’ vraagt Lodewijk Rinsma (33), strafrechtadvocaat bij Weening Strafrechtadvocaten in Utrecht, zich af. ‘Waar haalt iemand de brutaliteit vandaan een advocaat dood te schieten die niets meer en niets minder doet dan zijn werk?’ 

Sarah Melliti (29), advocaat-stagiaire bij Roozemond [+] De Haan Advocaten in Utrecht, dacht er voor de moord nooit over na dat dit zou kunnen gebeuren. ‘Ik heb me nooit bedreigd gevoeld. Deze gebeurtenis zet je wel aan het denken.’ 

Ook Nihad had dit nooit voor ogen gehouden, terwijl ze bij Plasman Advocaten wel het een en ander heeft meegemaakt. ‘Ik ben me altijd bewust geweest van het feit dat je een vak uitoefent waarin je kwetsbaar bent. De ruiten van ons kantoor zijn een keer kapotgegooid. Ik ben sindsdien alert en bewust van het feit dat we ook tegenstanders kunnen hebben.’ 

De strafrechtadvocaat heeft zich enkele keren bedreigd gevoeld tijdens haar werk. ‘Ik stond een keer een cliënt bij die een vrouw had mishandeld. Toen wij de zittingszaal uitliepen, werd mijn cliënt door de zoon van die vrouw bespuugd. Buiten de rechtbank kwam die zoon naar mij toe. Hij zei dat als ik mijn cliënt nog langer zou bijstaan, hij mij het ziekenhuis in zou slaan.’ 

Lodewijk is zich bewust van zijn kwetsbare positie als strafrechtadvocaat. ‘Je hebt te maken met emoties in een strafproces. Dat betekent dat je alert moet zijn op zowel je eigen cliënten, maar ook op aangevers en familie van aangevers. Ik heb me altijd redelijk veilig gevoeld in dit werk. Nu word je er mee geconfronteerd dat niet alleen jij, maar ook je naasten, heftige gevolgen kunnen ondervinden van het werk wat jij doet.’ Hij is tijdens een cliëntbespreking weleens in een bedreigende situatie terechtgekomen. ‘Het was verbaal, maar dusdanig dat ik direct de verdediging van deze meneer heb neergelegd. In een andere situatie zou ik er aangifte van hebben gedaan.’ 

Michiel heeft weleens met agressie te maken in een arrestantencomplex. ‘Dan ben je blij dat er een raam tussen jou en je cliënt zit. Het gaat dan meestal om onmacht, omdat ik niet kan beloven dat diegene vrijkomt.’ 

Toch vinden de strafrechtadvocaten niet dat er verplichte beveiliging moet komen voor strafrechtadvocaten. ‘Een advocaat moet zelf kunnen bepalen of hij beveiliging wenst,’ vindt Sarah. ‘Het kan niet worden afgedwongen.’ Volgens Nihad is absolute beveiliging niet mogelijk. ‘Dat is praktisch niet haalbaar.’ 

De advocaten vinden wel dat, wanneer een advocaat om beveiliging vraagt, dit heel snel serieus moet worden genomen. ‘Zonder al te veel door te vragen, want dan kom je in strijd met het verschoningsrecht,’ aldus Michiel. ‘De drempel voor een advocaat om melding te maken van bedreiging is heel hoog,’ gaat Nihad verder. ‘Dat moet de politie zich realiseren.’ 

Michiel vindt het heftig om te zien dat ook officieren van justitie en rechters extra beveiligd worden. 

Lodewijk: ‘Hun rol is wel wezenlijk anders dan die van een advocaat. De impact van een beslissing van de officier of een rechter is een heel andere voor de verdachte dan wat wij doen. Wij staan aan de zijde van onze cliënt, dus die heeft in die zin geen last van ons.’ 

Over het instituut kroongetuige zijn de strafrechtadvocaten eenduidig. Een verklaring van een kroongetuige is niet betrouwbaar, omdat hij of zij een persoonlijk belang heeft. Michiel ziet de kroongetuige daarom het liefst verdwijnen. ‘Het is toch een gekke regeling dat je iemand iets kunt laten verklaren in ruil voor strafvermindering?’ 

Ook Nihad is de kroongetuige liever kwijt dan rijk. ‘Maar de vraag is niet of het moet blijven bestaan, want dat zal toch gebeuren. Het Openbaar Ministerie (OM) stelt dit soort personen nodig te hebben om bepaalde zaken rond te krijgen. Zij zullen dit fenomeen nooit laten vallen. Ik denk dat het traject anders moet en dat dit ook zal gebeuren. Bijvoorbeeld dat in de toekomst alleen maar bepaalde advocaten een kroongetuige bij mogen staan. Of er komt een andere belofte. Niet meer vijftig procent ­strafvermindering, maar helemaal geen vervolging. Ze zullen het aantrekkelijker moeten maken, want mensen die het overwegen zullen nu wel twee keer nadenken.’ 

Volgens Lodewijk moet het OM zich afvragen ‘of de cure niet erger is dan de disease. Als je ziet dat in dit geval de kroongetuige vermoedelijk twee doden heeft gekost dan is dat iets wat je moet afwegen bij het inzetten van een dergelijk middel.’ 

‘Het OM moet inderdaad al deze belangen afwegen en niet alleen kijken naar het oplossen van strafbare feiten,’ stelt Sarah. ‘Er moet ook gekeken worden naar de mogelijke gevaarlijke gevolgen die een kroongetuige met zich meebrengt. Een onschuldige broer en een advocaat zijn vermoord.’ 

Lodewijk denkt dat het OM het middel niet minder vaak zal inzetten na de recente moorden. ‘Integendeel. Het OM ziet de moord juist als reden om het instrument vaker in te zetten. Logisch vanuit hen gezien. Ze zetten de strijd voort en geven niet op.’ 

Strafrechtadvocaat Tjalling van der Goot van Anker & Anker in Leeuwarden liet onlangs weten de verdachte van de moord op Wiersum bij te staan. Volgens de jonge strafrechtadvocaten is het voor iedere advocaat een persoonlijke afweging om de man al dan niet te verdedigen. Nihad zou het naar eigen zeggen niet doen omdat ze Wiersum persoonlijk kende. ‘Het doorkruist voor mij de kernwaarden van de advocatuur.’ 

Volgens Sarah heeft ook deze man recht op een topadvocaat, ondanks dat de moord een aanval op de rechtsstaat is geweest. ‘Je moet volledig nuchter en onafhankelijk zijn wanneer je iemand bijstaat. Als je denkt dat je dat in dit geval niet bent dan moet je het zeker niet doen.’ Maar er spelen volgens Sarah meer factoren. ‘We weten helemaal niet wie de verdachte is. Misschien is het wel een cliënt van je die je al jaren bijstaat en ineens hiervoor wordt opgepakt. De vraag is hoe je er dan mee omgaat. Al die factoren moeten worden afgewogen.’ 

Volgens Lodewijk valt het nog te bezien of de moord een aanval op de rechtsstaat is geweest. ‘Heeft de man die deze moord heeft gepleegd dat ook zo ervaren? Dat is de vraag. Misschien heeft hij helemaal niet geweten wie hij neerschoot. In die zin zou ik het geen probleem vinden om deze man bij te staan.’ 

De gebeurtenis heeft Sarah wel aan het denken gezet als het gaat om het aannemen van nieuwe zaken. ‘Ik heb me tot nu altijd veilig gevoeld maar zal in de toekomst, wanneer ik grotere zaken ga doen, drie keer nadenken of ik een zaak aanneem.’ 

Voor Michiel heeft de moord in dat opzicht weinig gevolgen gehad. ‘Bij een intake met een nieuwe cliënt vraag je je altijd af waarom hij of zij naar jou is gekomen en of je de juiste persoon bent voor de zaak.’ Lodewijk houdt er bij elke zaak rekening mee dat de proceshouding van de cliënt ook persoonlijk consequenties kan hebben voor hem als advocaat. ‘Daar ben ik me sinds de moord overigens wel meer bewust van.’ 

Nihad heeft niet snel dat ze een zaak niet zou doen. Ze heeft één keer een zaak geweigerd. ‘Dat ging om stalking van een vrouwelijke advocaat. Het bijstaan van een kroongetuige zou ik doorspelen naar een ervaren advocaat buiten ons kantoor. Dat is echt een bepaald specialisme. Er komt veel meer bij kijken. Je moet gaan onderhandelen. Op een lijn zitten met het OM. Dat zijn lastige aspecten.’ 

In de media werd de moord op Wiersum de laatste tijd veelvuldig vergeleken met 9/11. Sarah vindt het een lastige vergelijking, maar voor haar is de moord wel een eyeopener geweest. ‘Het komt dichtbij. Hiertoe is men dus in staat.’ 

Nihad en Lodewijk zien de moord wel degelijk als de 9/11 van de advocatuur. ‘Het is zo ingrijpend,’ zegt Nihad. ‘Toen ik het hoorde, heb ik twee dagen niet goed kunnen werken en dat geldt voor veel collega’s. Het heeft ons allemaal aan het denken gezet.’ 

Lodewijk ziet veel parallellen met 9/11. ‘De advocatuur heeft zich voor de moord veilig gevoeld. Vrij gevoeld om het beroep uit te voeren in het belang van de cliënt. Dat veiligheidsgevoel is gigantisch aangetast. Dat zien we ook bij 9/11. Het was de eerste aanval op Amerikaans grondgebied na Pearl Harbour.’ 

Is de advocatuur eensgezinder geworden door de moord? De strafrechtadvocaten denken van wel. ‘Maar de advocatuur is altijd behoorlijk eensgezind geweest,’ zegt Michiel. ‘Dat geldt zeker voor de strafrechtadvocatuur. Kijk maar naar de acties met betrekking tot de sociale advocatuur. In januari staakt vrijwel iedereen mee.’ 

Volgens Lodewijk heeft de advocatuur na de moord een duidelijk signaal afgegeven. ‘We hebben laten zien dat de advocatuur zich niet laat kisten en pal staat voor de rol die we hebben in de rechtsstaat. Namelijk ervoor zorgen dat je cliënt zijn recht op een eerlijk proces op een goede manier kan uitoefenen. Ik heb niet de illusie dat die eensgezindheid een tegenkracht is. Het enige wat je nodig hebt, is een idioot met een bak geld en iemand met een pistool. Dat is heel lastig te voorkomen. Maar we hebben laten zien dat we hiervoor niet zwichten.’