Legal tech savvy: hoe word je het?

‘Innovatie zal niet van advocatenkantoren komen, maar van hun klanten die het van de advocatuur zullen eisen. Dat zegt Daniel Katz, professor aan de Chicago-Kent College of Law. En ik denk dat ook,’ zegt innovatiespecialist Jeroen Zweers. Gedurende zes jaar werkte hij als Innovation Director voor Kennedy Van der Laan. Onlangs begon hij als zelfstandig adviseur voor de juridische markt.

Volgens Zweers staan verschillende partijen in de startblokken om de juridische markt met innovatieve toepassingen te bestormen. ‘Denk aan de Big Four (Deloitte, Ernst & Young, KPMG, PwC), advocaten die blijven afwachten, missen de boot,’ waarschuwt Zweers.

Investeren in legal tech betekent ook investeren in kennis erover en advocatenkantoren zijn er volop mee bezig, leert een rondgang. ‘Advocaten van De Brauw leren over legal tech tijdens onze interne opleiding, in de maandelijkse Legal Tech Breakfasts, waarin verschillende legal tech tools die op kantoor worden ingezet aan bod komen, én in de dagelijkse praktijk,’ vertelt Manager Innovation Tjeerd van Ginkel. ‘Het toepassen van legal tech is een wisselwerking tussen de cliënten die we helpen, de inbreng van advocaten en het werk van het innovatieteam.’ En omdat de ontwikkelingen snel gaan, is er een doorlopende behoefte aan bijscholing. Als voorbeeld noemt Van Ginkel de opleiding Artificial Intelligence (AI) die nu binnen het kantoor wordt ontwikkeld. ‘Die speelt in op de behoefte om AI beter te begrijpen en op het juiste moment te kunnen inzetten in een zaak.’

Communicatieadviseur Mark Swarts van Van Doorne voelt dezelfde urgentie: ‘Onze cliënten innoveren op alle vlakken en onze juristen moeten mee om op het hoogste niveau te kunnen blijven adviseren. Uiteraard zijn onze adviseurs getraind in de legal tech-oplossingen die we al voor onze cliënten inzetten. Maar we realiseren ons ook dat we onze mensen blijvend moeten bijspijkeren op het snijvlak van technologie, legal en business. Ondertussen komt al maandelijks een groep advocaat-stagiairs en junioren samen voor de Young Talent & Innovation bijeenkomst, georganiseerd door onze innovatieafdeling.’

Legal Project Manager Joost Meijer van Stibbe laat weten dat binnen het kantoor meerdere initiatieven op het gebied van innovatie lopen. Het onlangs gestarte legal tech awareness programma is er één van. ‘Maandelijks worden in dat kader bijeenkomsten georganiseerd met externe sprekers rondom nieuwe technologie. Dat zijn, naast de gebruikelijke softwareleveranciers, specialisten en wetenschappers. Ook biedt het programma ruimte voor kennismaking met legal tech start-ups en hun gedachtegoed en businessmodellen.’

Tijdens kennisuitwisselingsevents worden regelmatig workshops aangeboden op het gebied van legal tech, vertelt Meijer. Zelf iets nieuws bedenken gebeurt ook: onlangs ontwikkelden advocaten van Stibbe samen met ABN AMRO een applicatie voor woningcorporaties, ‘Wooncontractgemak’, die het aanvragen en toewijzen van woningen vergemakkelijkt.
Het kantoor is daarnaast bezig met het opzetten van een kenniscentrum voor legal tech. Meijer: ‘Doel hiervan is het monitoren van trends op innovatiegebied. Advocaten van Stibbe worden actief geïnformeerd over de laatste ontwikkelingen.’

Erik Vermeulen is sinds 2018 innovatieadviseur bij Pels Rijcken en daarnaast hoogleraar business and financial law aan de Tilburg University en het Tilburg Law and Economics Centre (TILEC). Daar geeft hij onder meer het vak Coding for lawyers. De bedoeling van het vak is juristen te leren denken als een programmeur. Binnen het Pels Rijcken Acceleration Lab wordt Coding for lawyers ook aangeboden aan cliënten van het advocatenkantoor. Volgens hem moeten juristen steeds vaker in multidisciplinaire teams gaan samenwerken met programmeurs. ‘Binnen de gedigitaliseerde nieuwe wereld zie je allerlei mogelijkheden voor juristen ontstaan.’ Hij noemt als voorbeeld dat juridische bescherming, zoals de bescherming van persoonsgegevens, in de toekomst steeds vaker in de digitale smart producten zal worden ingebouwd. ‘Een jurist moet meer digital savvy worden.’

Naast interne opleidingen kunnen advocaten postdoctorale opleidingen op het gebied van legal tech volgen. Zo hebben OSR Juridische Opleidingen in Utrecht, CPO in Nijmegen en de Amsterdamse VU Law Academy opleidingen als artificial intelligence, smart contracts en blockchain (de techniek om gegevens veilig digitaal vast te leggen, red.) in hun curriculum. ‘Onder advocaten van grote en kleine kantoren, rechtsbijstandsverzekeraars en vooral bedrijfsjuristen is veel belangstelling voor de cursus blockchain,’ zegt OSR-opleidingsmanager Paul Tillemans. Hij kijkt daar niet van op. ‘Bedrijven, maar zeker ook gemeenten in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, doen pilots met het inzetten van blockchain.’

CPO organiseert sinds 2018 de cursus ‘De invloed van technologische ontwikkelingen op het recht’. Daarin bespreekt de Amsterdamse advocaat en ondernemer Casper Jaspers zaken als artificial intelligence, blockchain, quantum computing, biometrics, gedistribueerde platformen en equity token offerings (ETO’s: de uitgifte van digitale aandelen, red.). Ook organiseert CPO inhouse cursussen over ‘de voorzienbare juridische effecten van Artificial Intelligence voor de praktijk van onze opdrachtgevers in het bedrijfsleven’. Volgens opleidingsmanager Ricky van Oers hebben met name bedrijfsjuristen daar behoefte aan. ‘Hoe moeten bedrijfsjuristen zich opstellen in de discussie over de juridische aspecten van de ontwikkelingen van AI? Hoe zou goede regelgeving eruit moeten zien? Deze aspecten komen aan bod.’

Expert Zweers waarschuwt ervoor dat advocaten zich met AI, blockchain en smart contracts te veel richten op de marketingkant van legal tech. ‘De vraag die centraal zou moeten staan is: hoe maak je als advocatenkantoor of als juridische afdeling je werkprocessen slimmer?’

Tina van der Linden, docent Kunstmatige intelligentie en recht en Blockchain aan de VU Law Academy denkt dat juristen in staat moeten zijn om effectief te communiceren met professionals met een andere achtergrond, zoals IT’ers en big data-analisten. ‘Ze hoeven niet per se te kunnen programmeren, hoewel een korte kennismaking aan te bevelen is, maar het is wel nuttig als ze enig benul hebben van een andere manier van denken, een andere manier van naar de werkelijkheid kijken: een ander paradigma.’

Daarbij benadrukt Van der Linden dat door het gebruik van legal tech in de rechtspraktijk nog veel meer de nadruk komt te liggen op de zogenaamde 21st century skills voor juristen. Welke dat zijn? ‘Luisteren, lezen, vertalen van een beschrijving van een feitelijke situatie naar juridische termen, presentatietechnieken, een videoclip maken, pitchen. En misschien het allerbelangrijkst: kritisch denken. Onderkennen van je eigen beperkingen, bereid zijn je mening te herzien, bijscholen, openstaan voor nieuwe ideeën.’
De praktijk is nog weleens weerbarstig, vertelt Legal Project Manager Joost Meijer van Stibbe. ‘Er zijn advocaten en praktijkgroepen die legal tech hebben omarmd en deze tools ook daadwerkelijk toepassen in eigen werkprocessen. Voor een deel geldt echter dat advocaten de meerwaarde van legal tech wel zien, maar niet precies weten hoe ze dit in hun werk moeten inpassen. Het stokt dan vaak in de implementatiefase. Waar begin je? Zeker bij projecten onder hoge tijdsdruk is het moeilijk de bekende en veilige manier van werken te veranderen. We hebben gemerkt dat scholing of ondersteuning daarbij helpt. Daar zetten we ook actief op in.’

Eigenlijk zou je al op de universiteit moeten beginnen, denkt Jeroen Zweers. Hij benadrukt dat kennis van legal tech bij de nieuwe generatie advocaten geen vanzelfsprekendheid is. Veel juristen zijn volgens hem na hun studie nog ver verwijderd van de praktijk. ‘Men roept altijd: de jeugd heeft de toekomst, maar dat vind ik veel te algemeen. De gemiddelde advocaat-stagiair is veel conservatiever dan de gemiddelde senior advocaat. Op de universiteit worden studenten zó gebrainwasht, het is de inhoudelijkheid die telt. Een partner is business savvy geworden.’

Zweers noemt universiteiten in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en ook de Bucerius Law School in het Duitse Hamburg. ‘Dat zijn bolwerken van technologische innovatie. Legal tech start-ups zijn betrokken bij deze universiteiten.’ Nederlandse rechtenfaculteiten timmeren sinds enkele jaren ook aan de weg, en passen hun curricula aan. Enkele jaren geleden begon oud-advocaat Koen van Holten aan de Tilburg University met de introductie van het begrip ‘data science’ in het onderwijsprogramma van de juridische opleiding. En de Universiteit Leiden zet sinds enkele jaren in op recht, legal tech en ondernemerschap. Veel andere universiteiten bieden masters aan op het snijvlak tussen recht en technologie.

En hoe zit het bij de Beroepsopleiding Advocaten? Binnen de huidige Beroepsopleiding is legal tech nog geen specifiek vak, vertelt Monique van de Griendt, directeur van Dialogue, dat samen met CPO de Beroepsopleiding verzorgt. De vernieuwde BA2020, die in maart 2021 van start gaat, zal het vak Digitale vaardigheden aanbieden. De inhoud hiervan is nog in ontwikkeling. Te denken valt aan digitale awareness, praktisch pc-gebruik, legal design, en informatie- en onderzoeksvaardigheden. Binnen het vak Ethiek zullen de ethische aspecten van social media en een digitale wereld, privacy, vertrouwelijkheid en beveiliging worden behandeld. ‘Het curriculum van de Beroepsopleiding zal zich blijven ontwikkelen, in relatie tot de ontwikkelingen in de advocatuur. We zien dat de behoefte aan digitale vaardigheden groeit. Wat daaronder valt, wordt nu verder uitgewerkt.’