Aanleiding voor de Kamervraag op 18 februari zijn recente artikelen over de impact van de grootschalige analyse van vonnissen op basis van algoritmen. Zo schreef NRC over een bedrijf in de Verenigde Staten dat digitale profielen van rechters opstelt, waarvan advocaten gebruik kunnen maken in het bepalen van hun processtrategie. In deze profielen staat bijvoorbeeld hoe vaak de betreffende rechter meegaat met het betoog van de officier van justitie. ‘Vind u deze ontwikkeling wenselijk?’, vraagt Groothuizen aan minister Dekker voor Rechtsbescherming.
D66 maakt zich volgens Groothuizen al langer zorgen over de ongewenste gevolgen van het gebruik van algoritmes bij het analyseren van rechterlijke uitspraken. ‘Het risico is dat rechtzoekenden en hun advocaten op basis van deze informatie gaan voorsorteren bij een bepaalde rechter. Als je weet dat rechter Jansen gemiddeld genomen minder hard straft, wil je graag bij deze rechter terechtkomen. Willen we dat als maatschappij? Ik denk dat we daar beter over na moeten denken.’
Strafbaar
Groothuizen verwijst in zijn Kamervraag naar Frankrijk, waar het verboden is persoonlijke analyses te maken van rechterlijke uitspraken. Dat verbod kwam er nadat een data-onderzoek naar uitspraken in asielzaken grote verschillen aan het licht bracht. Op het overtreden van dit verbod staat in Frankrijk een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar. ‘Dat klinkt wat rigoureus’, aldus Groothuizen. ‘Er is ook nog zoiets als vrijheid van meningsuiting. Maar we moeten er wel over nadenken wat wij hier van vinden.’
In Nederland bestaan ook bedrijven die jurisprudentie in kaart brengen met behulp van kunstmatige intelligentie. Zo startte het bedrijf LexIQ vorig jaar de zoekmachine Lexalyse, die als hulpmiddel voor juristen analyses maakt van rechterlijke uitspraken in specifieke juridische domeinen zoals het arbeidsrecht. Groothuizen vraagt de minister hoe hij daar tegenover staat. ‘Natuurlijk is dit ook een stap vooruit’, zegt het Kamerlid. ‘Ik snap dat het voor een advocaat heel handig is om in de enorme brij aan informatie iets te vinden wat hij zoekt. Maar er zijn ook mogelijke nadelen en het is niet altijd inzichtelijk waarop zo’n algoritme gebaseerd is.’
Aandacht
In die black box wil Groothuizen meer helderheid scheppen. Het parlement, het ministerie en de rechtspraak moeten actiever inventariseren en regeluren. In de Tweede Kamer is daar volgens Groothuizen nog weinig aandacht voor. ‘Het is heel ingewikkeld, maar deze ontwikkelingen komen nu eenmaal op ons af, net als e-Court en andere technologische vernieuwingen. Die kunnen de toegankelijkheid en efficiency ten goede komen, maar zijn tegelijk ondoorzichtig en risicovol. Daar vraag ik aandacht voor.’