Gevraagd naar een navrant voorbeeld van juridische verwarring rond het meest recente pakket noodmaatregelen van het kabinet, noemen zowel Spong als Van der Goot het aangescherpte verbod op bijeenkomsten, evenementen en samenkomsten. ‘Daar is veel onduidelijkheid en discussie over’, zegt Van der Goot. ‘Doordat de grens van honderd personen geschrapt is, lijkt er al sprake van een samenkomst als ik hier op kantoor met enkele collega’s werk. Dat zal niet de bedoeling geweest zijn van minister Grapperhaus, maar dit soort vragen roept het nog steeds op. Ook omdat de tekst van de landelijke concept-noodverordening nog niet gepubliceerd is, blijft het onhelder.’
Spong sluit zich daar bij aan: ‘Wat nu als je de kapper thuis laat komen, is dat ook een samenkomst? Hoe lang duurt een verboden samenkomst eigenlijk: is iemand een sigaret geven voldoende, of moet je ook nog een vuurtje aanbieden? Daarnaast is het cruisen door gay’s bij deze onmiddellijk een strafbaar feit. De handhaving is vrijwel zeker een hell of a job.’
Willekeur
Deze kleine onduidelijkheden kunnen grote gevolgen hebben, benadrukken beide strafpleiters. ‘Omdat de rechtsnormen van diverse maatregelen zo vaag zijn, ligt in de handhaving willekeur op de loer’, vindt Spong. ‘Voor je het weet kijkt een ongeduldige Amsterdamse agent al na dertig seconden op zijn horloge bij een groep hangjongeren, terwijl een goedmoedige koddebeier in Leeuwarden pas na vijf minuten ingrijpt.’
Als overheid ben je aan je stand verplicht om klaarheid te scheppen in dit soort situaties, stelt Van der Goot. ‘Je moet burgers zo precies mogelijk aangeven: dit valt er wel onder en dat niet, anders tast je de fundamentele rechtszekerheid aan. Dit geldt ook voor schijnbaar kleine feiten. Zo vond ik het zeer onzorgvuldig dat op een van de eerste persconferenties werd gemeld dat de maatregelen “tot en met” 6 april golden, terwijl daarna op overheid.nl sprake was van “tot” 6 april. Dat is een wezenlijk verschil en juridisch gezien een doodzonde.’
Natuurlijk, beamen beiden, er is sprake van een uitzonderlijke situatie die een uitzonderlijk snel politiek handelen vereist. ‘Ik begrijp dat je binnen een paar dagen geen doorwrochte regelgeving in de steigers kunt zetten’, aldus Van der Goot. ‘Maar dat ontslaat het kabinet niet van de verplichting het juridisch zorgvuldig in te richten en te communiceren. Wij als advocaten hebben de taak goed in de gaten te houden dat er hierbij geen grenzen worden overschreden.’ Spong gaat nog een stap verder. ‘Ik geloof best dat onze bewindslieden de afgelopen weken keihard gewerkt hebben, maar feit is dat ze ondertussen een aantal essentiële juridische waarborgen overboord kieperen. Zo wordt de rechtsstaat opgeofferd omwille van het medisch heil.’
Rechtspositie
Als strafrechtadvocaat zijn ze nog niet in actie gekomen bij corona-gerelateerde zaken. Die zijn vooralsnog spaarzaam en kennen vaak een vertraging van maanden. ‘De kans is groot dat je pas in augustus iemand verdedigt die wordt vervolgd voor overtreding van de noodverordening wegens een ‘illegale samenkomst’ of die bezwaar heeft gemaakt tegen een bestuurlijke boete hiervoor, legt Van der Goot uit. ‘Overigens wordt overtreding van de noodverordening als strafbaar feit afgedaan door de kantonrechter, waar vaak geen advocaat aan te pas komt. Voor dit soort bedragen verwerf je geen gefinancierde rechtsbijstand. Daarmee is de rechtspositie van deze mensen niet sterk.’
Volgens Spong was het onnodig nieuwe strafrechtelijke sancties uit te vaardigen vanwege de crisis. ‘Het bestaande artikel 184 van het wetboek van strafrecht had kunnen volstaan: het niet opvolgen van een bevel van een opsporingsambtenaar is een misdrijf en dus strafbaar. Het strafrechtelijk arsenaal is er al.’
Zware sancties
Wat vinden de twee doorgewinterde confrères van de strafmaat die geldt voor de verschillende overtredingen inzake corona? Voor het moedwillig weglopen uit een gedwongen quarantaine kan tot aan vier jaar gevangenisstraf of 87.000 euro worden opgelegd. Het niet opvolgen van de instructie van een agent kan leiden tot maximaal 4.350 euro boete of drie maanden cel. Van der Goot: ‘De zware sancties voor het onttrekken aan quarantaine vallen te snappen, dat is in deze tijden ook een zwaar delict’. Een boete van honderden euro’s voor een kleine samenscholing vindt hij minder proportioneel. ‘Daar valt als advocaat meer op af te dingen. Zeker als de zitting maanden later plaatsvindt en het voorkomen van herhaling niet meer aan de orde is.’
Spong merkt op dat minister Grapperhaus tijdens de laatste persconferentie in zijn manier van formuleren automatisch uit leek te gaan van het strafmaximum van 4.350 euro bij bestuurlijke boetes voor ondernemingen als winkels. ‘Hij sprak in de imperatieve wijs, alsof het ging om een minimumstraf. Dat kan natuurlijk niet.’
Tegenspraak
Hebben Van der Goot en Spong nog een welgemeend juridisch advies aan het kabinet – speciaal aan oud-vakbroeder Ferd Grapperhaus? ‘Ik zou adviseren om tijdens het beleidsoverleg meer interne tegenspraak te organiseren, zoals dat bij de politie gebeurt om tunnelvisie in bepaalde zaken te voorkomen’, suggereert Van der Goot. ‘Op juridisch vlak zou die rol best door een advocaat vervuld kunnen worden. “Zou je die tekst juridisch niet anders formuleren?”, kan zo iemand bijvoorbeeld tegenwerpen. Letterlijk advocaat van de duivel spelen, dat houdt de beleidsmakers scherp. Het zou iemand van buitenaf moeten zijn, want een ambtenaar zegt niet makkelijk nee tegen zijn minister.’
Een goede gedachte, meent Spong. ‘Als strafrechtadvocaat komen wij vaak pas laat in beeld: als de dood nabij is, we zijn een halve patholoog-anatoom. Terwijl we wel de taak hebben om verdachten te steunen die vermalen dreigen te worden door complexe regelgeving. In deze rol van adviseur zou je een stuk eerder invloed kunnen uitoefenen op de gang van zaken.’
