In het weekend van 26 en 27 november 2016 richtten Oegandese veiligheidstroepen op bevel van president Yoweri Museveni een bloedbad aan in het paleis van koning Charles Mumbere in Kasese, in het mineraalrijke westen van Oeganda. De koning zou tegenstanders van Museveni hebben gesteund. Tenminste honderd mensen, onder wie kinderen en zwangere vrouwen, kwamen daarbij om.
Hoogverraad
Na de moordpartij werden nog eens honderden mensen, inclusief zes kinderen en koning Mumbere zelf, vastgezet op beschuldiging van hoogverraad, terrorisme en moord. ‘Ze zaten in gevangenissen door het hele land, zonder contact met hun familie,’ vertelt advocaat Fred Mukasa (49), die optreedt voor de families. ‘Door de beschuldiging van hoogverraad konden ze niet vrijkomen op borgtocht. Sommigen zijn gemarteld, anderen gestorven omdat ze geen medische hulp kregen.’
Amnesty International, Human Rights Watch en andere ngo’s eisten een onafhankelijk onderzoek naar de gebeurtenissen in Kasese. Dat bleef uit. Daarop deed Mukasa aangifte tegen president Museveni bij het International Criminal Court (ICC) in Den Haag. Hij kreeg daarbij hulp van Kizza Besigye, een politieke opponent van Museveni. ‘Als politicus is hij enigszins beschermd. Wij advocaten zijn dat niet, dus om veiligheidsredenen spraken we af anoniem te blijven.’
Dekmantel
Begin 2019 stuurde Mukasa een stapel bewijsmateriaal naar het ICC in Den Haag. Daarna bleef het stil, zegt Mukasa. ‘Geen telefoontje, geen vooronderzoek, niks. Ik dacht: nemen ze ons wel serieus? Doen we iets verkeerd? Dus besloot ik om in Den Haag met de aanklager te gaan praten.’
Op 4 en 5 februari werd daar het congres Innovating Justice georganiseerd, waarvoor zijn echtgenote was uitgenodigd. Het leek een perfecte dekmantel. Maar op het congres ontmoette hij een vrouw die zich voorstelde als Mirjam Blaak Sow, ambassadeur van Oeganda bij de EU en de Benelux. ‘In Oeganda staat ze bekend als slippendrager van Museveni. Ze zei: ik heb gehoord dat je bent gaan praten bij het ICC. Je bemoeit je met zaken waar je niet bij betrokken wilt raken. En het zal consequenties voor je hebben.’
Desgevraagd ontkent Blaak Sow stellig dat ze Mukasa zou hebben bedreigd, sterker: ze noemt hem een leugenaar. Volgens haar is de zaak kansloos: het bewijsmateriaal voldoet niet aan de eis van het ICC dat mensenrechtenschendingen ‘langdurig en systematisch’ zijn geschonden. Inderdaad heeft ze de zaak met de ICC-aanklager besproken en dat is doodnormaal, zegt de ambassadrice aan de telefoon vanuit Oeganda. ‘Anders kan de aanklager toch niet bepalen of er überhaupt een zaak is?’
Göran Sluiter, professor Internationaal Strafrecht aan de UvA vindt dat helemaal niet normaal. ‘Het is in strijd met de gedragscode van de aanklager bij het ICC. Daarin staat dat informatie alleen gedeeld mag worden met toestemming van de aangever.’ De aanklager van het ICC was onbereikbaar voor commentaar.
Belastingaanslag
Mukasa durfde niet meteen terug naar Oeganda. ‘Mijn vrouw ging wel terug. Ze vertelde dat gewapende mannen ons huis waren binnengevallen. Agenten in burger zijn op mijn kantoor geweest en hebben computers en dossiers meegenomen. De meeste van lhbt-cliënten, die ik ook bijsta.’
Ook kreeg hij ineens een belastingaanslag van bijna zesduizend euro, een naar Oegandese begrippen astronomisch hoog bedrag. ‘Er klopt niets van maar zo konden ze mijn rekening blokkeren. Als ik het aanvecht bij de rechter zou ik zeker winnen. Maar het is ín Oeganda al lastig om een zaak voor de rechter te krijgen. Vanuit hier is het onmogelijk.’
Nu heeft hij, tegen zijn zin, asiel aangevraagd. Vanuit aanmeldcentrum Ter Apel vertelt hij aan de telefoon hoe dat is. De eerste nachten deelde hij een kamer met mannen die stonken en marihuana rookten. Inmiddels is hij overgeplaatst. Het ergste is niet eens dat hij zich nu opoffert om zijn collega’s te beschermen. Maar hij voelt zich verraden door het ICC. ‘Ik huil ’s nachts, ik voel me gefrustreerd. Het ICC gaf ons hoop, we dachten er gerechtigheid te vinden. Het bleek valse hoop.’
