Al jaren is er sprake van digitalisering in de rechtspraak. Zo staan tegenwoordig grote schermen in de rechtszaal, waar rechters én officier van justitie het (straf)dossier kunnen lezen. Dossiers worden aan strafrechtadvocaten (verplicht) in een beschermde digitale omgeving verstrekt en nieuwe stukken worden daarin geupload. Dat gaat de goede kant op zou je zeggen. Zo kun je tijd en kosten besparen.
Tegelijk verbaas ik mij als advocaat al lang over de moeizame uitvoering van dit digitaliseringsproject. Met een absoluut dieptepunt een zitting eind 2019 waar ik een vrijspraak bereikte door een foto op mijn eigen laptop te laten zien aan de zittingsrechter. ‘Die hebben wij niet’, riep ze uit. Vervolgens wees ik haar erop dat dit een dossierfoto was die ik had ingezoomd op mijn laptop, om details te laten zien die van belang waren. ‘Dat kunnen wij niet’, was de reactie. Waarna een vrijspraak volgde omdat de auto die ik inzoomde, níet de auto was die door aangever was omschreven in de aangifte. Als ik niet met mijn laptop was verschenen, was dus iemand ten onrechte veroordeeld.
Wat ook niet helpt, zijn de enorme afwijkingen in het beleid van de verschillende gerechten. Zo moet ik naar het Hof Arnhem faxen (weet u nog, zo een apparaat dat piept om verbinding te maken), moet ik naar het Hof Amsterdam mailen en geeft een andere griffier aan: ‘Ik stuur het dossier per post, wij mogen niet e-mailen’. Dossiers van meervoudige strafkamer zaken worden soms digitaal verstrekt en soms niet. Kennelijk is de rechtspraak niet eens in staat om gezamenlijk afspraken te maken over eenvoudige zaken als mailbeleid, faxbeleid en verstrekkingsbeleid.
Onvermogen
Hoe moet dat dan in tijden van crisis? Helaas blijkt juist nu het onvermogen in oplossingen te denken. De oplossing van de rechtspraak is namelijk om ten eerste alle gerechten dicht te doen en ten tweede geen zaken meer te behandelen. Althans, slechts spoedeisende zaken.
Maar wat zijn spoedeisende zaken eigenlijk? Dat is dus weer ter beoordeling kennelijk aan elk gerecht zelf. Zo loopt er in mijn praktijk een spoedeisend kort geding (het woord zegt het al: ‘spoedvoorziening’) over rectificatie. De behandeling wordt geannuleerd, zonder enige toelichting. Na meermaals bezwaar maken komt als antwoord: ‘De rechter heeft besloten dat het geen spoedeisende zaak is in de corona regeling’. En dat was het dan weer…
En waarom kunnen zaken eigenlijk niet gewoon digitaal worden afgewerkt in deze tijden van crisis? Zowel bij mij als diverse advocaat-collegae vallen de schellen van onze ogen dat zaken niet gewoon worden behandeld. Terwijl advocaten nu met cliënten via Skype vergaderen, Microsoft teams installeren en zaken gewoon door laten lopen, is de rechtspraak al tijdenlang bezig met ‘lijstjes maken’. Na 6 april gaat mogelijk het ‘lijstje’ over de spoedeisendheid van zaken worden ‘aangepast’. Om vervolgens ongetwijfeld weer zaken geannuleerd te zien worden op grond van de beslissing van een individuele rechter.
In welk tijdperk leeft de rechtspraak eigenlijk, vraag ik mij af. Juist dit soort tijden zijn, hoe naar ze ook zijn, bij uitstek de momenten om digitalisering en innovatie te laten zien. Bel advocaten op, vraag of ze gemachtigd zijn – of email ze. Vervolgens kunnen al deze zaken digitaal doorgaan. Zét een livestream verbinding op voor publiek dat zittingen wil bijwonen. Regel voor uitzonderingssituaties een kamertje apart in een rechtbank die na elk gebruik wordt gereinigd. Zomaar wat ideeën voor vervanging van ‘het lijstje’.
Bezwaren
Bezwaren tegen het doen van zittingen via videoverbindingen zullen er ongetwijfeld zijn, maar kritiek is er altíjd bij vernieuwingen. Bovendien is er nu sprake van een noodsituatie die om oplossingen vraagt, niet om een fundamenteel debat met uitstel van dien. Door alle procespartijen goed in beeld te brengen en officier en/of rechter niet gelijktijdig in een rechtszaal aanwezig te laten zijn, kan voorkomen worden dat gevoelens opspelen van beïnvloeding buiten de camera om.
Op 20 maart 2020 is het ‘besluit tot wijziging van het Besluit videoconferentie in verband met het schrappen van de categorale uitzonderingssituaties’ gepubliceerd in het Staatsblad. Daarmee wordt ook juridisch de nodige ruimte geboden voor videoconferentie. Los hiervan kunnen procespartijen onderling middels toestemming een hoop regelen.
Op deze manier had tachtig procent van de strafzaken, zo schat ik in, doorgang kunnen vinden. Een enorme kostenpost voor overheid en rechtspraak minder. Bovendien staat de sociale advocatuur het water aan de lippen. Door nu intake, zakenstroom en zakenafhandeling stil te leggen is dat voor veel advocatenkantoren de nekslag. Temeer verdere hulp van de overheid afwezig lijkt te blijven.
Ik roep de rechtspraak en overheid op om in deze bijzondere tijden in oplossingen te denken in plaats van in problemen. Dus stop met vergaderen en lijstjes maken, ga zittingen doen! Dat ben je je burgers verschuldigd die nu maar afwachten, omdat hun zaken niet ‘urgent genoeg zouden zijn’. Deze zaken kúnnen niet blijven liggen: niet in het strafrecht, maar ook niet in het familierecht en het bestuursrecht.
Hoofd boven water
Daarmee kunnen alle doelen worden bereikt: De rechtspraak doet zaken af en ‘draait productie’, de (sociale) advocatuur kan zaken doen en zijn hoofd boven water houden én – last but not least – burgers kunnen hun recht krijgen en het vertrouwen in de rechtspraak behouden.
Mijn computer staat aan. Ik zit er klaar voor!
Sander Arts is 21 jaar advocaat. Hij werkt in Breda en landelijk als strafrechtadvocaat.
