‘Zodra het kabinetsbeleid dit toelaat en onze gebouwen coronabestendig zijn, zullen we weer zoveel mogelijk fysieke zittingen houden, naast alle digitale en schriftelijke behandelingen die we nu al doen. Dat is van groot belang voor degenen die nu moeten wachten op de inhoudelijke behandeling van hun zaak: een rechterlijke beslissing zorgt ervoor dat mensen door kunnen met hun leven.’
Op dit moment zijn de gebouwen van de Rechtspraak vanwege de uitbraak van het coronavirus beperkt toegankelijk en is publiek nog niet welkom. Naves: ‘Dat doet een organisatie met openbaarheid als kernwaarde pijn, maar het moet nu even zo. Maar het betekent niet dat er geen recht wordt gesproken. Verre van dat. De rechtsstaat kan niet op pauze.’
Openbare rechtspleging
De Rechtspraak zegt er alles aan te doen om zoveel mogelijk van de 1,5 miljoen rechtszaken per jaar toch door te laten gaan. Door de inzet van hulpmiddelen als telehoren en Skype doet de rechter toch uitspraak in duizenden zaken per week, zo’n 80 procent van het normale aantal. Het aantal en het soort zaken dat kan worden behandeld, wordt zo snel mogelijk uitgebreid. Naves: ‘Iedereen in onze organisatie is zich bewust van de grote persoonlijke en maatschappelijke impact die uitstel van een rechterlijke beslissing kan hebben.’
Het gaat volgens de voorzitter van de Raad niet alleen om de directe gevolgen van een rechtszaak voor individu en samenleving, maar ook om het belang van openbare rechtspraak in het algemeen. ‘Openbare rechtspleging stond al onder hoogspanning. Geen virus doet de gewelddadige dood van advocaat en rechter-plaatsvervanger Derk Wiersum op 18 september vorig jaar vergeten. De dood van deze geliefde en gedreven professional is niet alleen voor zijn naasten onvoorstelbaar pijnlijk, het heeft ook de samenleving doen wakker schrikken. Leren omgaan met dreiging is onvermijdelijk geworden. Dat raakt openbare rechtspraak in de kern. We zagen ons genoodzaakt om soms aan pers en publiek beperkingen op te leggen. Uit veiligheidsoverwegingen en met pijn in het hart.’
De huidige omstandigheden hebben volgens Naves onherroepelijk gevolgen voor de langetermijnplannen van de Rechtspraak. ‘Deze moeten worden bijgesteld en toekomst anders worden ingekleurd. Maar voor nu richten we ons op 1 ding: zorgen dat Nederland ook in tijden van mondiale crisis kan rekenen op professionele, onpartijdige en onafhankelijke rechtspraak. Op de schouders van de Rechtspraak rust een grote verantwoordelijkheid. Juist nu. Wij zijn de hoeder van het recht en kunnen de samenleving de rust en het vertrouwen geven dat, wat er ook gebeurt, de rechtsstaat bij ons in goede handen is. Zo maken we samenleven mogelijk.’
Iets meer zaken in 2019
Bijna 2.500 rechters en raadsheren spraken in 2019 recht in 1,54 miljoen rechtszaken. Bijna driekwart van de zaken die vorig jaar bij de Rechtspraak zijn aangebracht, waren civielrechtelijke handelsgeschillen en familiezaken. 20 procent van de zaken was een strafzaak, de resterende 7 procent bestond uit bestuursrechtszaken, vreemdelingenzaken en belastingzaken.
Het totaal aantal zaken is vergelijkbaar met het aantal in 2018. Vorig jaar werden een kleine 20 duizend zaken meer aangebracht. Het aantal strafzaken bij de rechtbanken steeg met 3 procent licht. Het aantal vreemdelingenzaken bij rechtbanken steeg fors, met 23 procent. De Centrale Raad van Beroep (CRvB) en het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) zagen een afname van het aantal zaken met 22 procent.
Ieder jaar wordt een relatief groot aantal familiezaken aan de rechter voorgelegd. Voorbeelden hiervan zijn zaken over bijzondere opneming in psychiatrische ziekenhuizen (Wet BOPZ, vanaf dit jaar Wvggz) en scheidingsverzoeken. Het aantal BOPZ-zaken bij de rechtbanken steeg in de periode 2015-2019 met ongeveer 25 procent. Het totaal aantal scheidingszaken nam in die periode licht af, alhoewel er in 2019 weer een lichte stijging te zien was ten opzichte van 2018. Het aantal keer dat een tbs-maatregel werd opgelegd steeg tussen 2015 en 2018, maar in 2019 was er een lichte daling van 250 in 2018 naar 220 in 2019 te zien.
