De anderhalvemeter-advocaat

Een van de meest pijnlijke problemen in de samenleving op afstand is het bezoekverbod in de verpleegtehuizen. Op 6 mei kondigde minister De Jonge van Volksgezondheid een pilot aan waarin een groep van 25 verpleeghuizen start met een geleidelijke versoepeling van de bezoekregeling. Daarin is betrouwbare kennis over de gezondheid van bezoekers cruciaal. Advocatenkantoren denken op dit gebied mee. ‘Met de applicatie uNLock die we onder meer met Ledger Leopard, TNO, Universiteit Leiden, EY en Rabobank ontwikkelen, kun je via je telefoon laten zien dat je getest bent op corona. Zonder dat je medische gegevens deelt’, vertelt Katja van Kranenburg (CMS, Amsterdam). ‘De app moet toegang tot zorginstellingen op een betrouwbare manier uitbreiden. Als advocaten dragen wij bij aan de privacy-aspecten zodat onze analyse aan de Autoriteit Persoonsgegevens kan worden overlegd. Ook adviseren we over de structuur en governance van het consortium.’

Nu de anderhalvemeter-samenleving leidt tot een vloedgolf aan nieuwe regels en normen, hebben allerlei maatschappelijke sectoren behoefte aan juridisch advies. Zeker nu het kabinet de maatschappij stap voor stap van het slot wil halen. Advocaten lijken voor deze adviezen goed toegerust. ‘Wij zijn gewend om onze cliënten te helpen met innovaties op het snijvlak van techniek en recht’, aldus Van Kranenburg. ‘Onze juristen hebben veel kennis van de werking van de verschillende technologieën en werkten ook al voor corona samen met partners in de Dutch Blockchain en de Nederlandse AI-coalitie.’

Ook in de horeca kennen gespecialiseerde advocaten het klappen van de zweep. ‘Als je lang meeloopt in de horeca weet je dat alles draait om vierkante meters’, zegt Joshua Perquin (Meester Advocaten, Amsterdam). Des te meer nu terrassen, café’s en restaurants vanaf 1 juni waarschijnlijk weer open kunnen, onder diverse randvoorwaarden zoals anderhalve meter afstand en maximaal dertig gasten. ‘Nu er allerlei beperkingen gelden, zoeken ondernemers naar zoveel mogelijk opties voor uitbreiding, bijvoorbeeld van een terras. Wij worden ingeschakeld om tijdelijk een andere vergunning voor elkaar te krijgen, of een gedoogconstructie.’

In Amsterdam gebruikt Perquin daarbij zijn kennis van de plaatselijke regelgeving. ‘Daar bestaat het zogeheten tropisch weer-scenario: als het 28 graden of meer is, mag iedereen een terrasje neerzetten. Een soort gedoogconstructie. Die zou je kunnen gebruiken om de gelijke kansen in deze noodsituatie te vergroten, ook als het geen tropisch weer is. Relatief eenvoudig, zonder veel juridisch geknutsel.’

Scholen botsen eveneens op tegen juridische kwesties. Vooral nu de basisscholen en het speciaal onderwijs op 11 mei weer open gaan. Gevolgd door de middelbare scholen op 1 juni. ‘Een centraal issue is de veiligheid van het personeel’, aldus Noor Dietvorst (Cascade Advocaten, Den Haag). ‘Specifiek in het speciaal onderwijs, waarbij anderhalve meter afstand tot sommige leerlingen haast onmogelijk is en chauffeurs leerlingen vervoeren in kleine busjes.’ Richtinggevend is de uitzonderingspositie die het Outbreak Management Team gemaakt heeft voor kwetsbare werknemers zoals ouderen. ‘Daar komen schoolbestuur en leerkracht doorgaans uit, maar je wilt niet dat er te pas en te onpas beroep op wordt gedaan’, stelt Dietvorst. ‘Als kantoor dat zich focust op de onderwijssector, hebben wij vaak te maken met dit soort personeelsvraagstukken.’

Zo staat Dietvorst een schoolbestuur bij dat te maken heeft met een docent die zegt dat hij corona heeft. ‘Maar zoals vaker gaat hier een ander conflict achter schuil. Deze leraar ligt onder vuur omdat hij met tentamenuitslagen geknoeid heeft. Hij meldde zich al eerder ziek en nu roept hij dit. De directeur gelooft dat niet en op ons advies heeft de school besloten de man te laten testen. Uitslag: negatief.’ In een ander geval bleek de claim van een lerares wel terecht. ‘Deze vrouw is zwanger en ging twee weken niet naar school omdat leerlingen op vakantie waren geweest in een Italiaans risicogebied. Dit kan een werkweigering zonder geoorloofde grond zijn. Het bleek dat de vrouw zodanige complicaties in haar zwangerschap had dat haar besluit gerechtvaardigd was. Deze zaken zijn juridisch interessant: ze bevatten angels die je oplost in overleg met veel betrokkenen, zoals de bedrijfsarts.’

Ook Van Kranenburg opereert in een gevoelig speelveld met een breed palet aan werkgevers en partijen. ‘Een terugkerende vraag van werkgevers blijft wat voor medische informatie in verband met corona over de werknemer wel of niet mag worden gedeeld. De werkgever mag geen medische gegevens van de werknemer verwerken en dus bijvoorbeeld ook niet registreren of iemand koorts heeft. In Nederland mag je als werkgever niet zelf de temperatuur meten van je werknemer, maar wel organiseren dat werknemers zelf hun temperatuur meten. In een aantal Europese landen ligt dat anders. Dit zorgt voor spanningen.’ Van Kranenburg denkt mee over creatieve en effectieve oplossingen. ‘Je zou je kunnen voorstellen dat je een tussenpersoon creëert die in een onafhankelijke rol filtert wie er gezond is om te werken. Een soort coronazuster. De arbodiensten hebben in dit type oplossingen een spilfunctie.’

Het personeel staat ook in een ander coronadossier centraal. Het snel uit de grond gestampte noodfonds overbrugging werkgelegenheid (NOW) is voor veel bedrijven een grote reddingsboei. Tegelijk is er kritiek dat de beloofde negentig procent compensatie van de loonkosten niet wordt waargemaakt. ‘Van die negentig blijft effectief 65 tot 75 procent over’, weet Perquin. ‘Daarnaast botst de regeling op een aantal punten met de Wet arbeidsmarkt in balans die per 1 januari geldt. Deze wet bepaalt dat je je personeel veel eerder een aanstelling moet aanbieden, ook scholieren die een bijbaantje hebben van twaalf uur. Als werkgevers die overeenkomst nu opzeggen, worden ze gekort op hun NOW-uitkering en krijgen een boete. Dan word je door de hond of de kat gebeten. Wij adviseren om die overeenkomsten niet te snel op te zeggen. Als advocaat breng je dit soort juridische consequenties in kaart. In deze duiding en het meedenken met de ondernemer naar de dag van morgen zit de meerwaarde van onze beroepsgroep.’

Tijd speelt een cruciale rol voor de economische overlevingskansen van veel cliënten. ‘Een groot deel van de horeca ziet geen overlevingskansen in het anderhalvemeter- scenario’, stelt Perquin. ‘De kroegen, de discotheken, het entertainment, die verkopen gezelligheid en nabijheid.’ Dietvorst probeert tijd te kopen voor scholen bij wie het bezoek van de onderwijsinspectie voor de deur staat. ‘Met name kwetsbare scholen die er slecht voor staan. Die hebben nu geen tijd gehad hun verbeterplannen goed uit te voeren. Daarom heb ik in overleg met de inspectie voor diverse scholen uitstel aangevraagd.’

De nieuwe coronarealiteit roept naast principiële ook meer pragmatische vragen op. Zo praatte Van Kranenburg met een internationale retailer over het weer openstellen van winkels, de routing in die winkels, het gebruik van gezamenlijke faciliteiten als toiletten en het afschermen van werkplekken. ‘Een hele concrete invulling van het begrip veilige werkplek.’

Perquin bespreekt met horecaondernemers een keur aan praktische oplossingen om de anderhalve meter in acht te houden. ‘Met name restaurants en terrashouders zijn daarmee in de weer. Door een tafelblad met een diameter van anderhalf te plaatsen, door terrasstoelen met tentharingen vast te zetten. Dwing de afstand fysiek af, is mijn advies. Het is net als bij die auto die altijd op de hoek van de straat staat geparkeerd: je kunt regels bedenken, boetes geven of je zet er gewoon paaltjes neer.’

Oplossingen vragen een draagvlak op de werkvoer. Advocaten zijn gewend te adviseren op het vlak van medezeggenschap en inspraak. ‘Ik adviseer werkgevers vaak om hun werknemers te betrekken bij hun besluiten, juist in tijden van crisis’, vertelt Van Kranenburg. ‘Ook als de ondernemingsraad er formeel niets over te vertellen heeft. Dan wordt een beslissing beter geaccepteerd en zijn werknemers eerder bereid in te stemmen met tijdelijke aanpassingen van arbeidsvoorwaarden.’

Op basisscholen moet de medezeggenschapsraad betrokken worden bij de noodzakelijke aanpassingen in de vormgeving van het onderwijs, legt Dietvorst uit. ‘Nu de basisscholen weer opengaan moet hierover opeens binnen twee weken worden besloten. Drie druk is best spannend. Uniek is dat ouders en leraren hier gezamenlijk beslissen.’ Overigens zijn ook sommige ouders huiverig voor besmetting. ‘Hier zal denk ik weinig gehandhaafd en veel gedoogd worden. Er zullen weinig leerplichtboetes opgelegd worden.’

Wat wordt er gedoogd en wat niet? Een vraag die in veel branches brandt bij bedrijven die advocaten in de arm nemen. ‘Daar onderhandel je over, je pleegt eens een telefoontje naar een gemeente, horen hoe een idee valt’, aldus Perquin. Zoals het plan voor een drive in-bioscoop waar iedereen in de eigen auto zit, de wagens voldoende uit elkaar. ‘Dan voldoe je meer dan aan de nationale normen, maar toch zie je dan de angst bij zo’n gemeente.’ Gemeentes kunnen behoorlijk verschillen in hun beleid en ook daar hebben advocaten een rol. ‘Het kan effectief zijn om precedenten elders in het land aan te halen. Hoe het daar wel kan. Dat scheelt, zeker daar waar de angst regeert voelt een burgemeester of gemeente zich gesterkt als er al paar schapen over de dam zijn.’