Neem Hugo de Jonge, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op Delfts blauwe schoenen en met een zwart bomberjack spreekt hij als een generaal Patton de natie toe over anti-COVID-19-maatregelen. Een van zijn besluiten betreft de COVID-19 app op smartphones voor het traceren en in kaart brengen van infecties. Terecht ontstond veel rumoer bij privacyorganisaties, burgers en parlementsleden. Niet dat de minister onder de indruk was. Hij heeft laten weten de Telecomwet aan te passen om providers zoals KPN, Ziggo en Tele2 te verplichten hun data te overleggen.
Voor aanpassing van de Telecomwet moet een ‘gedegen wettelijke basis’ worden geformuleerd om telecomdata tijdens een pandemie te kunnen (lees: moeten) delen. Onduidelijk is vooralsnog om welke data het gaat. Het ligt voor de hand dat het om (geanonimiseerde) locatiegegevens gaat. De Autoriteit Persoonsgegevens verklaarde dat dergelijke gegevens nooit volledig anoniem zijn. En daarmee zijn we bij het grootste probleem van een verplichte app: het draagvlak ontbreekt. Steevast zullen partijen als Bits of Freedom bezwaar blijven maken.
De COVID-19 app is ook om een andere reden een merkwaardig initiatief. Het kabinet is namelijk tegen de vorming van grote data-lakes door ondernemingen als Facebook, Google en Amazon. Men vreest dat de privacy verdwijnt door technologie gebaseerd op algoritmen zoals kunstmatige intelligentie en deep learning in combinatie met het gebruik van enorme data-lakes. Om deze tendens te stoppen, is de wetgever al enige tijd drukdoende om maatregelen te nemen. Zo zijn beleidsmakers bezig om tal van technologische ontwikkelingen te harnassen via rigide, reactieve (Europese) toezichtmaatregelen. Bijvoorbeeld om geautomatiseerde besluitvorming (algoritmen) controleerbaar te maken. De AVG verbiedt immers meestal geautomatiseerde besluitvorming en acht het uitsluitend toelaatbaar mits uitlegbaar.
Bij de COVID-19 app steekt de overheid eensklaps over naar het kamp van Facebook, Google en Amazon. Omwille van het RIVM moeten ineens enorme data-lakes worden aangelegd en krijgt algoritmiek in combinatie met geavanceerde data-analytics ruim baan. Kritische maatschappelijke geluiden worden de kop ingedrukt door een wijziging van de Telecomwet.
Minister De Jonge onderschat in hoeverre smartphones tegenwoordig letterlijk het ‘leven’ van mensen bevat. Zet de bewindsman door met de aanleg van COVID-19 data-lakes, dan is hij niet veel anders dan Stasi-officier Gerd Wiesler uit de film Das Leben der Anderen.