De regenboog-challenge voor kinderen om tijdens de lockdown wereldwijd een regenboogtekening achter het raam te hangen als teken van hoop, leidde in Turkije tot een aanval op de onafhankelijkheid van lokale advocatenordes.
Op 23 april, de Turkse Dag van het Kind, postten lhbti-activisten jeugdfoto’s op Twitter onder de hashtag #lhbtikinderenbestaan. Een dag later, op de eerste dag van de ramadan, zei Ali Erbaş, hoofd van het Turkse departement voor religie Diyanet, in zijn preek dat homoseksualiteit ‘door de islam wordt vervloekt’ en leidt tot ‘de verspreiding van ziekten als aids en tot genetisch verval’.
Middeleeuwen
De orde van advocaten van Izmir classificeerde de preek van de imam in een publieke verklaring als ‘haatzaaien’. De ordes van Ankara, Diyarbakir en Istanboel volgden, waarbij de orde van Ankara sprak over ‘een stem uit de donkere middeleeuwen’ en aangifte deed tegen Erbaş.
‘Daar was de regering niet blij mee,’ zegt Ali Deman Güler, portefeuillehouder mensenrechten van de orde van Izmir. ‘Al snel werd er gezegd: de Izmirse en Ankarese ordes van advocaten zijn tegen de islam.’
De boel escaleerde verder toen president Erdoğan de imam te hulp schoot en verklaarde dat ‘een aanval op Diyanet gelijkstaat aan een aanval op de staat’ – waarna het Openbaar Ministerie in Ankara een strafrechtelijk onderzoek naar de ordes van Ankara en Diyarbakir begon, op grond van ‘het kleineren van Turkse religieuze waarden’.
In de weken erna begonnen regeringsgezinde kranten te schrijven over plannen om de Advocatenwet te wijzigen, omdat de manier waarop lokale ordebestuurders worden gekozen ‘ondemocratisch’ zou zijn.
Critici
Turkije telt 79 lokale ordes verspreid over het land. Net als in Nederland zijn de ordes publiekrechtelijke organisaties die de kwaliteit van de advocatuur en de rechtsstaat moeten bewaken. Ook regelen ze rechtshulp aan minvermogende rechtzoekenden. Elke stad met meer dan driehonderd advocaten heeft een orde en advocaten zijn verplicht lid.
De ordebestuurders worden elke twee jaar door hun collega’s gekozen en hebben (zoals alles in Turkije) een duidelijke politieke signatuur. Bij ordes in kleinere provinciesteden zijn vaak aanhangers van Erdoğans AK-partij aan de macht. Maar de ordes van de grootste steden (Istanboel, Ankara, Izmir, Antalya en Diyarbakir) worden geleid door seculiere advocaten.
Sinds de mislukte coup in 2016 groeiden deze ordes uit tot geduchte critici van de regering. Deman Güler: ‘De AK-partij heeft de rechtspraak en het Openbaar Ministerie hervormd, maar over de advocatuur hebben ze geen macht, althans niet in de grote steden. Als seculiere organisatie verzetten we ons tegen hun beleid omdat ze zich willen afkeren van internationale verdragen en het EHRM. Wij willen dat ze de scheiding van religie en staat respecteren. Zij willen de andere kant op.’
Nieuwe ordes
De belangrijkste verandering zou zijn dat er, naast de bestaande ordes, nieuwe ordes komen. ‘Met duizend advocaten zou je een nieuwe organisatie kunnen beginnen met dezelfde bevoegdheden. We denken dat de regering eigen ordes wil vormen, waardoor de rechtspraak volstrekt gepolitiseerd zal raken. Rechters zullen weten bij welke orde je hoort en rechtzoekenden zullen denken: als ik wil winnen, kan ik maar beter een advocaat van de AKP-orde nemen.’
Het gevaar is ook dat het kritische geluid van de huidige ordes wordt gesmoord. ‘Als wij nu iets zeggen over slecht gemaakte wetten of mensenrechtenschendingen wordt daar goed naar geluisterd. Met meer ordes zal ons geluid verwateren. Vervolgens wordt het heel makkelijk om ons weg te zetten als “terroristen”.’
Hoe de wetswijziging er precies uitziet, weet niemand, maar er gaan al geruchten dat het amendement volgende maand in het parlement wordt behandeld. ‘Wat we weten komt uit AKP-media,’ zegt Deman Güler. ‘Zo wordt de publieke opinie beïnvloed en worden de kikkers langzaam gekookt.’
