Hopen en bidden voor een kentering

De vrouwen deden twee jaar geleden hun verhaal in het Advocatenblad. Ze solliciteerden vaak tevergeefs bij advocatenkantoren, vertelden ze toen, en zochten steun bij elkaar.
De afgelopen weken staat hun groepsapp vol met filmpjes en berichten naar aanleiding van de dood van George Floyd. ‘Het heeft me erg aangegrepen,’ vertelt Yoleiny Mateo Diaz (33): ‘Ik heb in Rotterdam mee gedemonstreerd, samen met Ebecilio en nog een paar. Het geeft me kracht dat zoveel mensen opeens de straat op gaan tegen racisme. Het motiveert me ook om zelf na te denken wat ik kan doen om Nederlanders bewust te maken. Je lacht foute opmerkingen soms te gemakkelijk weg. Nu wil ik er meer een punt van maken. Anders verandert er niets.’

‘Je kunt niet ongevoelig blijven als je Floyd in dat filmpje om zijn leven hoort smeken,’ vertelt Safiya Roble-van Deursen (39). ‘Het is niets nieuws. In Nederland gebeurt dit helaas ook weleens, zeker hier in Den Haag.’
Ze woont niet ver van station Hollands Spoor, waar in 2012 de 17-jarige Rishi Chandrikasing bij een poging tot aanhouding door een agent werd doodgeschoten. ‘We hebben toen met onze zoon, nu bijna 14 jaar, een serieus gesprek gehad. Hoe hij zich moet gedragen tegen de politie en in de tram. Dat hij bij de supermarkt altijd de kassabon mee moet nemen. In de VS noemen ze dat “The Talk”. We hebben uitgelegd hoe een bepaalde beweging of manier van reageren kan worden geïnterpreteerd door een witte agent. Als zwarte ouder maak ik me toch zorgen.’

Mateo Diaz is in gesprek met een ander advocatenkantoor om actie te voeren tegen een wetsvoorstel om politiegeweld uit het strafrecht te halen. ‘Het moet juist kritischer worden onderzocht. Denk aan de discussie over etnisch profileren en de zaak-Mitch Henriquez. De politie komt ermee weg. Ik had een zaak van een zwarte vrouw die door maar liefst vijf agenten was overmeesterd. Mijn cliënte werd staande gehouden door een politieagent, maar raakte in paniek door het harde politieoptreden en was weerspannig, waardoor er nog meer versterking kwam. De rechter was het gelukkig deels met me eens dat er sprake was van buitensporig politieoptreden. Mijn cliënte kreeg geen straf opgelegd.’

Er is natuurlijk een wereld van verschil tussen het brute politiegeweld in de Verenigde Staten en de verfijnde uitsluitingsmechanismen waarvan de juridische elite in Nederland zich – bewust of onbewust – bedient, betoogt Lilian Madu (32). ‘En toch herken ik mijzelf als zwarte persoon in George Floyd. Ik ben nooit gearresteerd, maar ik heb wel te dealen met de stereotypes die over zwarte mensen bestaan: dom, lui, agressief. Ik heb dat altijd in mijn achterhoofd, ook als ik aan het werk ben als advocaat. Net als Floyd krijg je vaak niet het voordeel van de twijfel. Men heeft een oordeel over je, terwijl je nog niets gezegd hebt. Op de rechtbank denken ze dan dat ik de tolk ben. Het gevoel dat je soms wat minder serieus wordt genomen, wat minder respectvol wordt bejegend. Ik ben advocaat-stagiaire, dus ik ben het vak nog aan het leren. Maar elke fout die ik maak, is een bevestiging van het stereotype: zie je wel? Ze snapt het niet of heeft zich niet goed voorbereid.’

Desondanks verwacht ze deze zomer haar stage af te ronden. Vorig jaar maakte ze de overstap van de Rotterdamse Kruiskade naar het Weena. Ze is nu in dienst bij Elfi Letselschade Advocaat. ‘Vroeger zag ik mijzelf op een prestigieuze internationale <em>lawfirm</em>. Maar ik heb nu kinderen en kan niet elke avond overwerken op kantoor. Ik vind het prima zo. Ik ben nog jong. Er is nog genoeg tijd om door te groeien.’

Ook Mateo Diaz maakt binnenkort de overstap naar een groter kantoor. ‘Het was voor mij en een paar leden van de netwerkgroep destijds moeilijk om de advocatuur binnen te komen, maar nu ik eenmaal advocaat ben, is het makkelijker om aan een nieuwe baan te komen,’ zo is haar ervaring. ‘Het hielp wel dat mijn nieuwe werkgever iemand uit ons netwerk kende en zo al over mij gehoord had. Ik blijf straks vreemdelingenrecht en strafrecht doen.’

Een flink deel van de groep kon destijds helemaal geen stageplek bij een kantoor vinden en koos noodgedwongen voor de moeilijke route van stagiair-ondernemer, begeleid door een buitenpatroon. Een aantal is inmiddels gestopt. Oprichtster Samantha Ebecilio heeft na vijf jaar in de advocatuur de beslissing genomen elders juridisch werk te doen.

‘Mijn praktijk draait gelukkig goed, maar het is wel zwaar,’ vertelt Roble-van Deursen. ‘Je moet zelf een kantoor huren, de opleiding betalen en al met al € 45.000 lenen om te mogen starten. Dat vraagt een flinke omzet alleen al om uit de kosten te komen. De prijs voor de droom wordt dan te hoog. Je werd nergens aangenomen, creëerde de kansen die je niet kreeg en dan leef je nog in armoede, terwijl je in je eentje dubbel zo hard werkt. Heel wat leden zijn overgestapt naar het bedrijfsleven of de overheid. Terwijl het wel goede advocaten zijn. Dat is triest. Voor henzelf, maar ook voor de advocatuur.’

Hun verhaal van twee jaar geleden maakte het nodige los. Ze kregen veel bijval, kwamen twee keer op de radio en kregen gratis toegang tot de vakbladen en juridische publicaties van Boom, de uitgever van dit blad. Ook werden ze uitgenodigd door de landelijke deken. Ze gingen er met een flinke delegatie heen en werden door meerdere bestuursleden ontvangen. ‘Een leuk gesprek,’ herinnert Mateo Diaz zich: ‘Ze wilden graag van onszelf horen waar we tegenaan liepen. We hebben uitgebreid en open gesproken. Maar daarna heb ik er niets meer over gehoord. Er is voor zover wij weten geen initiatief uit voortgekomen.’
Toch hebben ze genoeg ideeën hoe het beter zou kunnen. Recruiters en partners van grote kantoren zouden volgens Mateo Diaz meer open moeten staan voor sollicitanten met een andere achtergrond en levenservaring. Middels een training kunnen ze worden bijgespijkerd over het leven buiten de corporate bubble. Huidige trajecten voor meer diversiteit, zoals Brug naar de Top van De Brauw Blackstone Westbroek, zouden minder vrijblijvend moeten worden.

Roble-van Deursen pleit ervoor dat zwarte sollicitanten standaard worden uitgenodigd voor gesprek. ‘Sommigen zijn qua mondelinge presentatie veel sterker dan schriftelijk.’ Ook zouden kantoren HR-medewerkers van kleur bij de werving en selectie kunnen betrekken. En grote kantoren kunnen advocaten met een migratieachtergrond uitnodigen voor hun recepties of andere evenementen. ‘Veel witte collega’s hebben nooit met ons te maken. Zo leren we elkaar kennen en kunnen we wat van elkaar opsteken.’

‘Ik zou kantoren aanraden om meer samen te werken met multiculturele studentenverenigingen,’ oppert Madu: ‘Ik hou het tableau een beetje bij en zie nog altijd te weinig nieuwe advocaten met een migrantenachtergrond. Er zijn genoeg biculturele rechtenstudenten, dus het zouden er veel meer kunnen en moeten zijn.’

Ze hoopt dat de wereldwijde aandacht voor de Black Lives Matter-beweging wel wat verandert. ‘Ik denk niet dat het helemaal teruggaat naar zoals het was voor de dood van Floyd. Meerdere gemeentes hebben nu Zwarte Piet vaarwel gezegd, Rutte heeft een draai gemaakt. Ik denk dat de meeste bedrijven en ook advocatenkantoren zich weer wat meer bewust zijn van racisme. Ik hoop en bid dat dit een kentering teweeg gaat brengen, want de afgelopen twee jaar heb ik het niet gezien.’