Bescheidenheid van de machtigen is de eerste voorwaarde voor de vrijheid van de burgers.’ Deze zin uit het Liberaal Manifest van de VVD dateert van 1972, maar is actueler dan ooit. In 1981 kwam Hans Wiegel met een vervolg dat een ‘richtsnoer diende te zijn voor het handelen van liberalen op lange termijn’.
Het beginselprogramma van de VVD had destijds een liberale visie: ‘De burger vindt tegen de overheid maar gedeeltelijk bescherming in en door grondrechten. Tenminste zo belangrijk is dat front wordt gemaakt tegen te grote machtsconcentraties bij de overheid. De bedreiging, die van overheidsmacht uitgaat, kan slechts worden gekeerd, door die macht te spreiden, door hardnekkig te streven naar een evenwichtiger machtsverdeling.’ Ja, de rechtsstaat was vroeger bij de VVD in goede handen.
Die VVD bestaat niet meer. De ooit liberale partij is een gouvernementele partij geworden. Recent werd het nieuwe programma van de VVD gepresenteerd. De rechtspraak staat in het hoofdstuk Veiligheid. Waar de liberalen in de vorige eeuw nog pleitten voor een constitutioneel hof, dat nodig was om de overheidswetten aan de grondwet te kunnen toetsen, verfoeit de VVD in 2020 de rechterlijke toetsing van wetten en overheidsbesluiten aan grondrechten en internationale verdragen.
De overheid mag van de VVD niet langer door burgers worden gehinderd in de aanleg van vliegvelden of het kappen van bossen. Actiegroepen die opkomen voor de natuur, bedreigde dieren of volksgezondheid mogen van de VVD niet meer naar de rechter. Het leidt alleen maar tot politieke uitspraken. Lees: uitspraken die ingaan tegen de staat, oordelen die overheidsbeleid hinderen. De uitvoerende macht moet de bovenliggende partij worden. Niet eerder pleitte een democratische politieke partij zo openlijk voor een beperking van de rechtsstaat. De rule of law krijgt een plafond van de VVD.
Tegen machtsmisbruik werkt alleen een onafhankelijke andere macht. Montesquieu is daarom nog altijd springlevend: le pouvoir arrête le pouvoir. De rechtsstaat is een burcht die dagelijks wordt belegerd. Deze maand verscheen van de hand van Geert Corstens en Reindert Kuiper het boek De rechter grijpt de macht en andere misvattingen over de democratische rechtsstaat. Zij schrijven dat de wetgevende macht en uitvoerende macht de rechtsstaat steeds moeten uitdragen in wat ze doen en zeggen: ‘(…) zoals de Opel-reclame (Wir leben Autos), maar dan voor de rechtsstaat. Dat is nodig, omdat de levensvatbaarheid en de kwaliteit van de rechtsstaat uiteindelijk vooral steunen op de burgers zelf. Kiezen zij leiders die de rechtspraak op een zijspoor willen zetten en de toegang tot de rechter afknijpen, of die toetsing aan mensenrechtenverdragen willen afschaffen, dan kan het met de rechtsstaat snel bergafwaarts gaan.’
Lees dat boek VVD. En lees het eigen manifest uit 1972 nog eens. Neelie Kroes schreef er destijds aan mee. Kopieer de oude passages desnoods. De tijd dringt want in maart zijn er verkiezingen en wie een advocateneed heeft afgelegd, kan in gemoede zo geen VVD meer stemmen.