Mikhail Kiryliuk leidde een overzichtelijk bestaan als ondernemingsrechtadvocaat in Minsk, Belarus. Maar toen in 2020 het regime Lukashenko bij de grote demonstaties duizenden betogers oppakte en er een schreeuwend tekort aan advocaten was, ging ook Kiryliuk demonstranten bijstaan.
Via Zoom vertelt hij: ‘We kregen tientallen telefoontjes per dag, sommige kantoorgenoten konden niet meer slapen van de verhalen. We zijn bewijs gaan verzamelen en hebben inmiddels stapels foto’s en filmpjes van betogers met blauwe plekken op hun armen, benen en rug. Sommigen hadden botbreuken. Op de binnenplaatsen van de politiebureaus stonden de mensen met hun handen op hun rug gebonden terwijl de politie op ze insloeg. Het gebeurde systematisch, met de intentie mensen bang te maken.’
Advocaten schreven hierover en bespraken het in de media – maar dat vond de nationale orde van advocaten geen goed idee. ‘We moesten eerst de orde raadplegen voordat we naar buiten traden, zeiden ze. Als we politiek wilden bedrijven, dan konden we onze toga beter aan de wilgen hangen.’
Maar zelfs de ‘luxe’ van die keuze was niet voor alle advocaten weggelegd. ‘Verschillende advocaten die oppositiekandidaten hebben bijgestaan, zijn gearresteerd. Anderen werden van het tableau geschrapt. De minister van Justitie zei dat iemand die aan de demonstraties deelnam een schande voor de advocatenorde was.’
‘Afzonderlijke kaste’
Dat het ministerie advocaten ‘ontslaat’ is in Belarus heel gewoon. De Helsinki Foundation for Human Rights schreef eind oktober 2020 dat Justitie in Belarus zowel juridisch als feitelijk de baas is over de advocatuur. Toen het constitutionele hof in 2018 pleitte voor betere bescherming van de vertrouwelijke advocaat-cliëntrelatie, reageerde Lukashenko dat het hof op moest houden:‘Wat is er zo bijzonder aan advocaten, waar u een afzonderlijke kaste van probeert te maken en die u verdedigt, die u zelfs onaantastbaar wilt maken? Waarin zijn zij anders dan u, dan andere ambtenaren?’
Ook Mikhail Kiryliuk moest het ontgelden. Hij verloor zijn licentie, omdat hij zich onheus zou hebben uitgelaten tegenover overheidsfunctionarissen. Het ging ze kennelijk om een Facebook-post waarin hij zich richtte tot mensen in de kringen rond Lukashenko die vóór onderhandelingen waren met oppositieleider Svetlana Tichanovskaya: denk na of je de president trouw wilt blijven en je carrière zien eindigen, of hem loslaten voor een nieuwe politieke toekomst.
In oktober 2020 hoorde Kiryliuk van een bron dicht bij de geheime dienst dat hij zou worden gearresteerd. ‘Ik heb niet afgewacht of ze het zouden uitvoeren, maar ben vertrokken naar Polen, met mijn gezin.’
Waren ze anders achter zijn familie aangegaan? ‘Tichanovskaya hebben ze gedreigd met de toekomst van haar kinderen, en je hoort het wel meer. Ze hoeven het niet eens te dóén, mensen voelen zich zó bedreigd… Zeverlaten het land of houden verder hun mond.’
Machtsoverdracht
Kiryliuk probeert nu vanuit Polen buitenlandse steun te verzamelen om Lukashenko weg te krijgen. Hij is lid van de ‘Coordination Council’, een initiatief van oppositieleider Tichanovskaya en van het ‘National anti-crisismanagement’, geïnitieerd door voormalig ambassadeur Pavel Latushko, die een vreedzame machtsoverdracht bepleiten.
‘De rule of law bestaat niet meer in Belarus, dat bevestigt ook de Organization for Security and Co-operation in Europe. Het zou ons helpen als bijvoorbeeld de Nederlandse orde van advocaten ons openbaar steunt. Er zijn strenge economische sancties nodig, macht is de enige taal die Lukashenko verstaat. We hebben informatie dat Rusland een compromis-figuur zou ondersteunen.’
