Er was volgens Van Rijn sprake van een solistisch optreden van Oranje ‘waarbij geen andere kantoorgenoten van Pels Rijcken in actieve zin betrokken waren of waarvan kantoorgenoten anderszins op de hoogte waren’, aldus de deken in een donderdag gepubliceerd persbericht. Ook is er geen aanwijzing gevonden dat aan de fraude gerelateerde geldbedragen via de derdengeldenrekening advocatuur zijn gelopen. Daarmee is naar het oordeel van de deken de conclusie gerechtvaardigd dat sprake is geweest van ‘een exclusief notariële fraude’.
De onderzoekscommissie concludeert verder dat bepaalde aspecten van het controlesysteem binnen het kantoor onvoldoende functioneerden en komt met een aantal ‘noodzakelijk te nemen’ maatregelen. Zo was er sprake van een zwakke borging van de aspecten governance en compliance. Ook het feit dat het bestuur van Pels Rijcken geen vaste plek voor een financiële bestuurder kent, baart de commissie zorgen. De commissie typeert het advocatenkantoor verder als een gesloten organisatie met weinig ruimte voor tegenspraak.
Professionalisering
De maatregelen die het kantoor moet nemen zien onder meer op de professionalisering van de bestuurlijke organisatie. Er moet een compliance officer worden aangenomen en het instituut van vertrouwenspersoon moet professioneler. Verder moet er een code of conduct komen. Andere maatregelen zijn het agenderen van sociale veiligheid en het munten van een aantal noodzakelijke procedures.
Volgens de onderzoekscommissie voelt Pels Rijcken zich verantwoordelijk voor de fraude en heeft het kantoor aangegeven al met de implementatie van de maatregelen bezig te zijn. Het kantoor bevestigt dit in een reactie op de eigen website: ‘Wij onderschrijven dat een fraude als deze, die achttien jaar ongemerkt kon plaatsvinden, noopt tot reflectie op de organisatie in brede zin en tot maatregelen. Wij nemen alle processen en richtsnoeren opnieuw onder de loep en verstevigen die waar nodig, ook wat betreft sociale veiligheid. In dat proces betrekken wij de maatregelen van de deken die grotendeels overeenkomen met de maatregelen die wij al in gang hebben gezet.’
De deken stelt voor een periode van negen maanden verscherpt toezicht in om te controleren of de maatregelen daadwerkelijk worden ingevoerd.
Vertrouwen geschaad
Van Rijn merkt verder nog op dat hij ‘in de uitoefening van zijn wettelijke taak als toezichthouder is belemmerd en dat het vertrouwen in en het aanzien van de advocatuur is geschaad doordat het kantoor de deken niet onverwijld na kennisneming van de notariële fraude en ook niet in de maanden daarna (van medio september 2020 tot maart 2021) heeft geïnformeerd’. Van Rijn zal naar aanleiding daarvan de maatregelen treffen die hij geboden acht.
Pels Rijcken laat weten deze visie van Van Rijn niet te delen. ‘Vanuit de wetenschap dat sprake was van exclusieve notariële fraude, heeft Pels Rijcken onmiddellijke melding gedaan bij het BFT. Het rapport van het BFT wachten wij verder af.’ Het onderzoek van het BFT loopt nog, net als het strafrechtelijk onderzoek door het Openbaar Ministerie.
Daarnaast is demissionair minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) een onderzoek gestart naar de vraag of er striktere eisen moeten worden gesteld aan het kantoor van de landsadvocaat. Het onderzoek wordt uitgevoerd door hoogleraren Tom Ottervanger (Universiteit Leiden) en Bob Hoogenboom (Nyenrode) en moet voor 1 september afgerond zijn.
Lessen
Ook het College van Toezicht op de advocatuur (CvT) werkt aan een evaluatie over het functioneren van het toezicht rondom de Pels Rijcken-zaak. Het CvT laat zich daarbij adviseren door oud-AFM-bestuurder Gerben Everts, hoogleraar forensische accountancy Marcel Pheijffer en strafrechtadvocaat Hendrik Jan Biemond (Allen & Overy).
‘De casus roept vragen op over de governance en controlemechanismen binnen het kantoor en het toezicht uit hoofde van onder meer de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme,’ aldus het CvT in een persbericht als reactie op de conclusies van Van Rijn. ‘Het College zal naar aanleiding van dit ernstige incident een evaluatie maken hoe het toezicht op de advocatuur in het arrondissement heeft gefunctioneerd en of er, los van de casus als zodanig, bredere lessen zijn te trekken voor dat toezicht.’
De Haagse orde van advocaten stelde in maart een commissie van drie personen in voor het onderzoek. Naast Van Rijn, die zelf zestien jaar bij Pels Rijcken heeft gewerkt, bestond de commissie uit de Rotterdamse deken Peter Hanenberg en hoogleraar Kwaliteit en integriteit van organisaties aan de VU in Amsterdam Rob van Eijbergen.
